Średniowieczne założenia obronne ziemi Pomezan.

Duba/Karczmisko/Zatoka Kraga, gm. Zalewo (zobacz zdjęcia)
Grodzisko, funkcjonujące w tradycji jako Burgwall – Wałowa Góra. Obiekt ulokowany jest na półwyspie, znajdującym się u południowego brzegu jeziora Dauby, ok. 0,8 km na południowy-wschód od miejscowości Karczmisko (niem. Leiβnersberg). W miejscu tym kanał poprzez zatokę Kraga łączy jezioro Jeziorak z jeziorem Dauby. Warownia wzniesiona została na wzniesieniu, dochodzącym od strony północnej do brzegu jeziora Dauby, od strony południowej, zachodniej i wschodniej obiekt otoczony jest przez bagna.
Grodzisko zostało sztucznie usypane na naturalnej wyspie otoczonej w średniowieczu wodami jeziora Dauby. Majdan o powierzchni ok. 20 arów otoczony jest podkowiastym wałem, którego wysokość obecnie wacha się 1,5 do 2 m. W miejscu styku grodziska z jeziorem od strony północnej, nie stwierdzono wału, wysokość wzniesienia od poziomu jeziora w tym miejscu wynosi ok. 4 m. Ponadto, do krawędzi od strony północnej przylega niewielki pagórek wysokości ok. 3 m, wchodzący na majdan, który może być pozostałością po jakiejś konstrukcji wewnętrznej. Po obu stronach zachowanego wału znajduje się fosa głębokości 1 m i szerokości 4 – 5 m. Od strony południowej na długości 10 m znajdował się dodatkowy wał zaporowy, który obecnie widoczny jest do ok. 0,5 m wysokości. W podkowiastym wale, otaczającym majdan od strony południowo-zachodniej znajduje się obniżenie – jest to prawdopodobnie pozostałość po bramie wjazdowej.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIII w.)

Gulb, gm.Iława (zobacz zdjęcia)
Obiekt znany z tradycji jako Ringwall – gród. Grodzisko położone jest ok. 0,3 km na południowy-wschód od wsi Gulb (niem. Gulbien), po prawej stronie drogi z Gulbia do Wólki Wielkiej. Miejsce, w którym znajduje się obiekt jest zadrzewioną polaną w kształcie trójkąta, znajdującą się tuż przy drodze. Obszar ten, jest wyniesiony ponad otaczające równiny, na których znajdują się obecnie pola uprawne. Jedynie od strony zachodniej teren lekko wysoczyznowy zachowuje ten sam poziom.
Grodzisko jest dosyć dobrze czytelne w terenie, wały zachowały się do wysokości 2 – 3 m – od zewnątrz, od wewnątrz natomiast są równe poziomowi majdanu – sprawia to wrażenie jakby cały obiekt był sztucznie usypaną platformą. Elipsowaty majdanu posiada wymiary ok. 80 x 65 m., jego część wschodnia jest lekko wypiętrzona od reszty i znajduje się w całości na tym samym poziomie, część zachodnia natomiast opada pod skosem na zachód. Fosa głębokości od 0,75 do 1,5 m, i szerokości od 4 do 8 m widoczna jest od strony północnej, południowej i wschodniej. Brak jest fosy od strony zachodniej oraz śladów po miejscu lokalizacji bramy wjazdowej.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIII w.)

Janiki Małe, gm. Zalewo (zobacz zdjęcia)
Brak nazwy lokalnej obiektu. Grodzisko znajduje się na polu ok. 0,6 km na północ od miejscowości Janiki Małe (niem. Klein Hanswalde). Miejsce, w którym znajduje się obiekt jest zadrzewioną polaną w kształcie owalu, otoczoną polami uprawnymi.
Grodzisko zostało sztucznie usypane na płaskim terenie, prawdopodobnie pierwotnie obszar ten był lekko wypiętrzony w stosunku do reszty otoczenia. W skutek systematycznej orki teren ten został całkowicie zrównany. Majdan grodziska o wymiarach 15 x 20 m otoczony jest wałem, którego wysokość wacha się od 0,5 do 1,5 m (patrząc z zewnątrz). Z wnętrza obiektu, który uległ pogłębieniu w skutek eksploracji piaśnicy, wały sięgają 3 – 4 m wysokości. Majdan obniżony jest w stosunku do poziomu gruntu wokół obiektu o ok. 1 – 1,5 m. Brak jest śladów po fosie. Na zewnątrz grodziska, przy południowo-wschodnim skraju wałów znajduje się spora ilość dużych kamieni – będących prawdopodobnie pozostałościami po jego konstrukcji. Wał od strony północnej lekko obniża się, tworząc nieckę, jest to miejsce po lokalizacji bramy.
Obiekt prawdopodobnie należy wiązać z kolonizacją pruską przypadającą na XII i początek XIII wieku. Warownia pełniłaby wówczas razem z obiektem w Janikach Wielkich istotną funkcję w systemie obronnym ziemi Geria. Niewielkie rozmiary obiektu oraz bliskość (ok. 2,5 km) o wiele większej warowni nad jeziorem Młynek sugerują, iż gródek ten mógł być nieznacznie umocnionym punktem kontrolującym wschodnią rubież terra Geria.
Chronologia: brak jakichkolwiek przesłanek (średniowiecze?)

Janiki Wielkie, gm. Zalewo (zobacz zdjęcia)
Grodzisko znane w tradycji jako Schloβ – Zamek, czy też Schloβberg – Zamkowa Góra. Obiekt znajduje się na wysokim wzgórzu, przy północnym brzegu jeziora Młynek, ok. 1 km na północny-wschód od miejscowości Janiki Wielkie (niem. Gross Hanswalde). Wzgórze pooddzielane jest głębokimi dolinami, stanowiącymi w średniowieczu zatoki i kanały jeziora Młynek, które jeszcze w chwili obecnej tworzą zabagnione, nieprzebyte obszary, przypominające krajobraz puszczy pierwotnej.
Platforma grodziska o wymiarach 100 x 65 m, wyniesiona jest ponad poziom jeziora o ok. 25 m. Od południa stok grodziska opada stromo w stronę jeziora. Owalny majdan obiektu o powierzchni ok. 60 arów, otoczony jest wałem, którego wysokość wynosi 2 m. Za wałem ok. 6 m poniżej platformy znajduje się fosa szerokości 3 – 4 m i głębokości ok. 1,5 – 2 m. Za fosą znajduje się jeszcze jeden wał, który zachował się w niektórych miejscach do ok. 2 m wysokości. Wjazd do grodziska znajdował się najprawdopodobniej od strony południowej (od jeziora) oraz od strony zachodniej, świadczą o tym przerwy w wale wewnętrznym zidentyfikowane w tych miejscach.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIII w.)

Kamionka/Łanioch/Silma, gm.Iława (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane dawniej Schwedenschanze – Szwedzki Szaniec, Kesselberg – Kotlina Górska lub Poganek. Obiekt położony jest na krańcu naturalnego cypla, wbijającego się od strony północnej w głąb jeziora Silm. Od strony zachodniej przy półwyspie znajduje się wieś Kamionka (niem. Klain Steinersdorf) identyfikowana obecnie ze średniowieczną, wspominaną w źródłach, osadą Protest.
Warownia wzniesiona została na naturalnym wzgórzu, którego wysokość od strony jeziora wynosi ok. 25 m. Obiekt wysoko ulokowany na szczycie o stromych zboczach, jedynie od strony wschodniej widoczny jest rodzaj stopnia, oddzielającego gród właściwy od naturalnego wzniesienia, ciągnącego się dalej na wschód – wysokość grodziska w tym miejscu to ok. 12 – 14 m. Plateau owalnego majdanu tworzy nieckę, zagłębiającą się najmocniej w jego centralnej części, wymiary całego obiektu to 92 x 36 m (ok. 30 arów). Wał, otaczający obiekt wypiętrzony jest o 3 – 6 m ponad poziom wysoczyzny. Od strony zachodniej wzgórze przybiera formę bardziej łagodną – co sugeruje, iż tam znajdował się nasyp-droga, prowadząca na szczyt obiektu. W koronie wału znajdują się dwa nieckowate obniżenia potencjalnie, stanowiące pozostałości po bramach wjazdowych. Od strony północnej grodziska znajduje się niewielkie obniżenie terenu, będące pozostałością po fosie.
Chronologia: epoka żelaza, wczesne średniowiecze (XI-XII w.)

Kwietniewo, gm. Rychliki (zobacz zdjęcia)
Obiekt znany w tradycji lokalnej jako Schwedenschanze – Szwedzki Szaniec, czy też Burgberg – Zamkowa Góra. Warownia wzniesiona na naturalnym cyplu otoczonym dwiema dolinami, którymi spływają niewielkie strumienie. Wzniesienie znajduje się ok. 0,6 km na południowy-zachód od miejscowości Kwietniewo (niem. Königs blumenau).
Obiekt o kształcie owalnym posiada wymiary 60 x 40 m. Grodzisko otoczone wałem – obecnie bardzo zniszczonym, którego średnia wysokość wacha się od 0,75 do 1 m, w najwyższym miejscu, dochodząc do ok. 2,5 m (od strony zachodniej). Od północny, zachodu i południa dostępu do wnętrza grodu broni dodatkowo naturalne i strome zbocze wąwozu. Od wschodu odcina majdan grodziska od nasady cypla dodatkowy wał zaporowy – widoczny obecnie w postaci niewielkiego nasypu i zagłębienia będącego pozostałością fosy. Na zboczu wzniesienia, ok. 3 m poniżej poziomu majdanu zachowały się ślady po palisadzie. Na majdanie znajdują się dwa niewielkie wyniesienia, będące prawdopodobnie pozostałościami po konstrukcjach wewnętrznych. Od strony wschodniej, przy południowym zboczu cypla, znajdowała się droga prowadząca do wnętrza obiektu. Również u podnóża grodziska, od zachodu zachował się fragment współczesnej obiektowi drogi.
Chronologia: wczesna epoka żelaza, okres wpływów rzymskich, wczesne średniowiecze (X – XIII w.)

Kwietniewo / Święty Gaj, gm. Rychliki (zobacz zdjęcia)
Grodzisko, funkcjonujące w miejscowej tradycji jako Schanze – Szaniec, Schanzenberg – Szańcowe Wzgórze, czy też Schwedenberg – Szwedzka Góra. Warownia wzniesiona na naturalnym cyplu otoczonym głębokimi dolinami, w których pierwotnie płynęły strumienie. Obiekt znajduje się ok. 1,5 km na północny-wschód od miejscowości Święty Gaj (niem. Heiligenwalde). W literaturze funkcjonuje zarówno jako Święty Gaj, jak i Kwietniewo (st.1).
Grodzisko o wyraźnie elipsowatym kształcie posiada wymiary 70 x 40 m. W obiekcie można wyróżnić trzy wyraźne człony: człon pierwszy w południowo-wschodniej części obiektu, w którym znajduje się wzniesienie – prawdopodobnie pozostałość po wieży obronnej, człon drugi ulokowany na zachód od wspomnianego wzniesienia i związany z wjazdem na gród oraz człon trzeci zajmujący pozostałą – północną i środkową część cypla. Od strony południowo-zachodniej widoczny jest niewielki wał wysokości ok. 1-1,5 m., który w jednym miejscu jest przerwany, stok wzgórza w tym miejscu przybiera formę bardziej łagodną, jest to ślad po lokalizacji bramy i nasypie/drodze, prowadzącej do wnętrza obiektu. Od strony północnej, wschodniej i północno-zachodniej, gdzie stok wzgórza jest bardzo stromy brak jest wałów, co może sugerować, iż znajdowała się tam tylko palisada. Od południa grodzisko odcięto od pozostałej części cypla przekopem o stromych zboczach, głębokim na 10 m. W przekopie tym biegnie droga, będąca w średniowieczu fragmentem ważnego traktu prowadzącego do osady Truso a z niej dalej na Sambie i w głąb terytoriów pruskich. W kierunku zachodnim trakt zmierza ku drewnianym pomostom na rzece Dzierzgoń. Zastanawia przeciwległy odcięty przekopem fragment wzgórza, pozostawienie tak istotnego punktu i nie obsadzenie go w przypadku oblężenia narażało gród na szybkie zdobycie przez przeciwnika. Nie wykluczone, iż szczyt tego wzgórza był również ufortyfikowany i pełnił rolę strażnicy.
Chronologia: wczesne średniowiecze (IX – XII w.)

Laseczno Małe, gm.Iława (zobacz zdjęcia)
Obiekt, funkcjonujący w tradycji miejscowej jako Burgwall – Wałowa Góra, czy też Kaninchenberg – Królikowa Góra. Położony ok. 0,5 km na południe od wsi Laseczno Małe (niem. Klein Herzogswalde), na północno-wschodniej skarpie niecki jeziora Jędrychowo Małe.
Obiekt o dość regularnym kształcie wzniesiony został na planie koła. Wysokość kopca to ok. 12 m, średnica szczytu wzniesienia wynosi ok. 10 m. Od strony południowo-wschodniej stok kopca opada stromo w stronę jeziora, wysokość kopca w tym miejscu wynosi 15 m. Brak jest fosy oraz wałów. Nie wykluczone, że u nasady znajdowała się drewniana konstrukcja obronna w postaci palisady. Specyficzna forma obiektu oraz brak jakichkolwiek badań powoduje, iż jest on interpretowany obecnie jako kopiec graniczny z czasów krzyżackich.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIV w.)

Myślice, gm. Stary Dzierzgoń
Obiekt znany z tradycji jako Burgwall – Wałowa Góra. Grodzisko znajduje się na naturalnym cyplu, opadającym z trzech stron w dolinę rzeki Dzierzgoń. Obiekt leży po prawej stronie drogi z Myślic (niem. Miswalde) do Skolwit (niem. Skollwitten) – ok. 0,15 km od drogi, za mostkiem na rzece Dzierzgoń.
Grodzisko o wymiarach ok. 140 x 100 m, i powierzchni ok. 140 arów usytuowane jest na naturalnym półwyspie, który z trzech stron opływa rzeka Dzierzgoń. Powierzchnia cypla ma kształt podkowy odciętej od strony północnej fosą i dwoma wałami. Szerokość wałów wacha się od 3 do 5 m, wysokość nie przekracza 1 m. Fosa szerokości ok. 10 – 11 m zachowała się do ok. 1 m głębokości. Fosa i wały niszczone były w skutek systematycznej orki. Od strony południowej, wschodniej i zachodniej brak jest śladów po wale oraz fosie, prawdopodobnie obiekt chroniony był w tych miejscach naturalnie stromym zboczem wzniesienia. Wysokość stromych krawędzi sięga ok.15 m. Platforma majdanu jest płaska lekko pochylona z południa na północ.
20 m na południe od grodziska znajduje się niewielkich rozmiarów pagórek, o wymiarach 20 x 10 m, i wysokości ok. 3 m. Obiekt ten funkcjonując razem z grodziskiem, pełnił najpewniej funkcję strażnicy.
Chronologia: wczesne średniowiecze (IX – XIII w.)

Pronie, gm. Stary Dzierzgoń (zobacz zdjęcia)
Obiekt znany z jako Burgwall – Wałowa Góra. Grodzisko znajduje się ok. 0,3 km na południe od miejscowości Myślice (niem. Miswalde), i ok. 0,8 km na północ od miejscowości Pronie (niem. Prohnen). Obiekt leży po lewej stronie drogi z Myślic do Proni, w miejscu jego lokalizacji biegnie granica między wspomnianymi miejscowościami. Grodzisko ulokowane na naturalnym wzniesieniu na południowym skraju Myślice, z widokiem roztaczającym się na całą okolicę.
Wzgórze o nieckowatej formie i wymiarach ok. 90 x 80 m otoczone jest kolistym wałem wysokości od 0,5 do 2 m. Wał zachował się najlepiej w części północnej i zachodniej obiektu. Od wschodu wał obniża się – prawdopodobnie znajdowała się tam brama wjazdowa, brak jest śladów po fosie. Na zboczu wzniesienia po stronie zachodniej znajduje się płaskie obniżenie w postaci pasa ziemi biegnącego wzdłuż wału, będące pozostałością po palisadzie. Na obiekcie, w centralnej części majdanu, wzniesiono nadajnik wraz z niewielką budowlą przekaźnikową.
Chronologia: brak jakichkolwiek przesłanek (średniowiecze?)
15 m na południe od grodziska zlokalizowano wał podłużny, biegnący na linii zachód-wschód. Wysokość wału w części zachodniej, w miejscu jego początku dochodzi do ok. 2,5 m, w dalszej części wysokość wacha się od. 0,75 do 1 m. Wał związany jest niewątpliwie z obiektem, stanowił on południowe zabezpieczenie grodziska, przylegając prawdopodobnie do jego stoku lub bezpośrednio wchodząc w system wałów grodowych.

Rejsyty, gm. Rychliki (zobacz zdjęcia)
Warownia, funkcjonująca w tradycji i lokalnych podaniach jako Burgwall – Wałowa Góra, czy też Schloβberg – Zamkowa Góra. Obiekt znajduje się ok. 0,8 km na północny-wschód od miejscowości Rejsyt (niem. Rossitten), ulokowany na naturalnym cyplu, który opływają od strony południowej i wschodniej dwa strumienie.
Grodzisko o kolistym kształcie posiada wymiary ok. 90 x 80 m. Obiekt otoczony jest od strony północnej w kierunkach zachodnim i wschodnim dwoma wałami i dwiema fosami. Wał wewnętrzny ma ok. 20 m. szerokości u podstawy i ok. 9 m. wysokości (patrząc z zewnątrz). Wał zewnętrzny o wiele mniejszy od wewnętrznego posiada 6 m szerokości u podstawy i ok. 3 m wysokości. Powierzchnia samego majdanu wynosi ok. 45 x 30 m. Fosa wewnętrzna dochodzi do 10 m szerokości oraz 2 m głębokości. Natomiast fosa zewnętrzna ma ok. 5 m szerokości przy ok. 2 m głębokości. Przy grodzisku widoczny jest fragment drogi dojazdowej oraz dwa przyczółki mostowe po obu stronach doliny jednego ze strumieni. Konstrukcje te niewątpliwie należy wiązać z warownią i z czasem jej funkcjonowania.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIII w.)

Stare Miasto, gm. Stary Dzierzgoń (zobacz zdjęcia)
Obiekt znany jako Schwedenschanze – Szwedzki Szaniec. Grodzisko położone na naturalnym cyplu, opadającym stromo w dolinę rzeki Dzierzgoń, ok. 0,5 km na północny-wschód od miejscowości Stare Miasto (niem. Altstad).
Obiekt otoczony wałem od strony południowej w kierunku wschodnim i zachodnim, od strony północnej w miejscu stromego spadku w dolinę rzeki brak jest wału. Możliwe, iż wał osunął się do rzeki, choć niewykluczone, iż mogło go tam nigdy nie być ze względu na naturalnie obronne położenie. Wysokość wału dochodzi do 2,5 m, szerokość u podstawy ok. 12 m. Przed wałem od strony południowej znajduje się fosa, szerokości od 3 do 6 m, i głębokości ok. 1,5 m. Powierzchnia płaskiego majdanu wynosi ok. 10 arów, natomiast powierzchnia całego założenia wynosi ok. 40 arów.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI – XIII w.)

Stary Dzierzgoń, gm. Stary Dzierzgoń (zobacz zdjęcia)
Obiekt, funkcjonujący w tradycji miejscowej jako Schloβberg – Zamkowa Góra. Grodzisko wzniesione na szczytach głębokich jarów rzeki Dierzgonki, ok. 0,5 km na północ od miejscowości Stary Dzierzgoń (niem. Alt Christburg). Warownia osadzona na naturalnym cyplu, opadającym stromo od strony zachodniej w dolinę rzeki.
Obiekt o niezwykle rozbudowanym systemie umocnień, posiada dwa majdany otoczone wałami. Powierzchnia całego obiektu wynosi ok. 460 arów. Pierwszy, większy majdan, zbliżono kształtem do prostokąta otoczony jest wałem wysokości od wewnątrz ok. 5 m, oraz fosą głębokości ok. 3 – 4 m i szerokości ok. 5 – 6 m. Za wspomnianą fosą znajdują się od strony południowej i południowo-wschodniej dwa kolejne wały zaporowe wysokości 2 m oraz umieszczona między nimi fosa. Jednocześnie od strony południowej przy krawędzi doliny, opadającej stromo w stronę rzeki, biegnie droga przecinająca wspomniane wały i fosę, prowadząca do wnętrza obiektu. Drugi majdan również kształtem, przypominający prostokąt, ulokowany na północ od pierwszego majdanu jest o wiele od niego mniejszy. Wyniesiony jest w stosunku do powierzchni pierwszego majdanu o ok. 1 – 1,5 m. Od strony zachodniej brak jest wału co spowodowane jest stromo opadającym brzegiem, tworzącym rodzaj urwiska. Od strony północnej między wałem pierwszego majdanu, a wałem zewnętrznym znajduje się wydzielana przestrzeń w kształcie trójkąta, być może, pełniąca funkcję trzeciego majdanu lub funkcję gospodarczą.
Na wschód i południowy-wschód od obiektu, na skraju lasu, znajduje się w odległości ok. 200 m wał podłużny, biegnący na linii północ-południe. Jego długość obecnie wynosi ok. 600 – 700 m, a wysokość wacha się od 0,5 m do 1 m. Wał posiadał słabo widoczną obecnie fosę od strony wschodniej. Umocnienie to było dodatkowym zabezpieczeniem grodu, a zarazem stanowiło pierwszą linię obrony w przypadku napadu.
Ciekawym obiektem niewątpliwie z grodziskiem związanym jest znajdujący się ok. 200 m na południe naturalny cypel utworzony przez wąwóz rzeki Dzierzgonki i wąwóz niewielkiego strumyka, będącego jej dopływem. Obiekt odcięty został od strony północno-zachodniej i zachodniej niewielkich rozmiarów potrójnym wałem i podwójną fosą. Ze względu na bliskość tak silnej warowni oraz nikły rozmiar wałów (wysokości do. 1 m) i fos, można przypuszczać, iż miejsce to nie stanowiło fortyfikacji. Obiekt ten należy wiązać najpewniej z kultem. Niestety brak danych archeologicznych nie pozwala jednoznacznie określić funkcji tego miejsca.
Chronologia: wczesna epoka żelaza, okres wpływów rzymskich, wczesne średniowiecze (XI – XIII w.)

Urowo, gm. Zalewo (zobacz zdjęcia)
Obiekt funkcjonujący w tradycji lokalnej jako Schwedenschanze – Szwedzki Szaniec. Warownia znajduje się ok. 0,25 km. na południe od brzegu jeziora Kocioł, bezpośrednio prze drodze leśnej w kierunku Karnit, ok. 2 km na wschód od miejscowości Urowo (niem. Auer). Miejsce lokalizacji grodziska to dolina, łącząca jezioro Kocioł z jeziorem Gil Wielki, która w średniowieczu była niezwykle zabagnionym obszarem. Świadczą o tym, znajdujące się na północ od obiektu, otaczające go podmokłe łąki, dochodzące do brzegu jeziora Kocioł.
Grodzisko osadzone na niewielkim wzniesieniu zostało zbudowane poprzez wybranie ziemi z wnętrza i usypanie z niej wałów. Elipsowaty majdan o powierzchni ok. 30 arów otoczony jest wałem o wysokości od wewnątrz ok. 1 – 1,5 m (2 m od strony północnej). Od zewnątrz wysokość wałów wynosi 2 – 3 m. W dwóch miejscach, od strony północno-zachodniej i północno-wschodniej, znajdują się w wale przerwy, stanowiące prawdopodobnie pozostałości po bramach wjazdowych. Grodzisko otoczone jest słabo czytelną fosą od strony zachodniej, południowej i wschodniej.
Grodzisko wraz z obiektami w Dubie/Karczmisku i na wyspie Bukowiec wchodziło w system obronny pruskiej jednostki osadniczej terra Geria. Warownia ulokowana w niezwykle specyficznych warunkach terenowych – w obszarach zabagnionych pomiędzy jeziorami, strzegła razem z pasem lasów jej południowej rubieży, oddzielającej inną pruską jednostkę osadniczą terra Rudencz. Gród w Urowie był najdalej na południe wysuniętym punktem obronnym ziemi Geria.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIII w.)

Wieprz/Wyspa Bukowiec, gm. Zalewo (zobacz zdjęcia)
Obiekt, funkcjonujący w tradycji miejscowej jako Ringwall – gród. Grodzisko ulokowane w północnej części wyspy Bukowiec (niem. Bukowitz Werder), znajdującej się na jeziorze Jeziorak. Warownia wzniesiona została na wysokim, północnym brzegu wysoczyzny, opadającej od strony północno-zachodniej na nizinę, znajdującą się w tej części wyspy i dochodzącą do Jezioraka. Od strony południowo-wschodniej wysoczyzna przechodzi bardziej łagodnie w wyniesienie, ciągnące się w głąb wyspy. Wyspa połączona jest z lądem stałą groblą długości ok. 100 m.
Grodzisko posiada wymiary 50 x 50 m (powierzchnia ok. 25 arów). Obiekt otoczony jest od wschodu i południa fosą szerokości 4 m, i głębokości ok. 1 m oraz kolistym wałem. Od strony północno-zachodniej wspomniany wał opada stromo w stronę jeziora. Wysokość wału od strony jeziora sięga ok. 15 m, szerokość w koronie ok. 2 – 3 m. Od strony północno-zachodniej i wschodniej majdan chroniony jest dodatkową fosą szerokości ok. 7 – 8 m., i głębokości ok. 2 m. Fosa w części wschodniej i zachodniej grodziska wypłyca się, przechodząc łagodnie w majdan. W północnej części wspomnianej fosy znajduje się niewielki nasyp, będący prawdopodobnie pozostałością po drodze prowadzącej do wnętrza warowni. Od północy, zachodu i wschodu majdan otacza, oprócz wspomnianej fosy, podkowiasty wał szerokości 1 – 2 m u podstawy i wysokości 1 m. Na majdanie grodziska znajdują się cztery groby, dwóch niemieckich żołnierzy, Rosjanina oraz ciotka ostatniego właściciela wyspy Preussa.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIII w.)

Wyspa Ostrów/Wielka Żuława, gm.Iława (zobacz zdjęcia)
Obiekt zwany dawniej Scholtenberg. Grodzisko znajduje się na wyspie Ostrów/Wielka Żuława (niem. Gross Werder) położonej na jeziorze Jeziorak. Wyspa wchodzi w obręb miasta Iławy, ale nie jest połączona żadnym mostem z lądem, z Iławy pływa sezonowo prom. Na wyspie znajduje się jedno niewielkie gospodarstwo oraz cztery ośrodki wypoczynkowe.
Obiekt ulokowany jest w południowo-wschodniej części wyspy na naturalnej wysoczyźnie, od wschodu, dochodząc do brzegu jeziora. Od północy i zachodu stożek ogranicza od wysoczyzny wyspy głęboka fosa, od południa skarpa opada stromo w kierunku naturalnego obniżenia terenu. Jest to gródek stożkowaty, którego wysokość od poziomu wysoczyzny wynosi 3 m. Kształt wierzchołka przypomina kwadrat o wymiarach 20 x 20 m. Pomiędzy gródkiem, a wysoczyzną wykopano fosę, z której ziemi użyto do uformowania obiektu. Fosa obecnie jest głęboka na 3 – 4 m. poniżej poziomu wysoczyzny. W okresie funkcjonowania obiektu fosa wypełniona była wodą – była to fosa odpływowa. Na szczycie gródka znajdują się pozostałości niewielkiego cmentarza ewangelickiego z XIX wieku.
Chronologia: średniowiecze (XII – XIII w.)

Opracował: Łukasz Łasiński

Literatura:
Crome H., Karte und Verzeichnis der vor- und frühgeschichtlichen Wehrlangen in Ostpreußen, “Altpreußen”, Heft 2: 1937.
Crome H., Verzeichnis der Wehranlagen Ostpreussens, „Prussia. Zeitschrift für Heimatkunde und Heimatschutz”, Bd. 33, H. 1-2: 1939, Bd. 34: 1940.
Jagodzińsk M.F., Archeologiczne ślady osadnictwa między Wisłą a Pasłęką we wczesnym średniowieczu. Katalog stanowisk. Warszawa 1997.
Łasiński Ł., Grodziska wschodniej części Pojezierza Iławskiego. Analiza historyczno-przestrzenna, problemy ochrony i prezentacji, Praca magisterska napisana na kierunku Historia – specjalność Archeologia, na Wydziale Nauk Historycznych i Społecznych Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego w Warszawie. Warszawa 2010.
Szczepański S., Średniowieczne założenia obronne z okolic Zalewa. Zapiski Zalewskie. Nr 16, 2008.
Urbańczyk P., Adelbertus. Wyniki programu badań interdyscyplinarnych, Adalbertus – tło kulturowo – geograficzne wyprawy misyjnej św. Wojciecha na pogranicze polsko – pruskie. t. l. Warszawa 1998.

Źródła:
Archiwum Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, teczka: Myślice
Archiwum Muzeum Warmii i Mazur w Olsztynie, teczka: Pronie

Materiały kartograficzne:
Meßtischblätt 1:25 000 nr 2482 Bischotswerder 1928
Meßtischblätt 1:25 000 nr 2284 Schnellwalde 1929
Meßtischblätt 1:25 000 nr 2184 Gross Simnau 1929
Meßtischblätt 1:25 000 nr 2083 Miswalde 1944
Meßtischblätt 1:25 000 nr 2082 Christburg 1930

Wszystkie zdjęcia (z wyjątkiem zaznaczonych) pochodzą z prywatnej kolekcji Łukasza Łasińskiego i jakakolwiek kopiowanie do celów komercyjnych, musi być z nim, jako autorem, uzgodnione. Każdy kto czyni inaczej, narusza to prawo i musi być świadom konsekwencji wynikających z ustawy o prawie autorskim.

Uwaga! Prezentowane materiały nie są przewodnikami dla poszukiwaczy historycznych zabytków, lecz mają na celu promowanie wiedzy o grodziskach poprzez edukację. Informujemy, że osoby przyłapane na niszczeniu obiektów zabytkowych zgodnie z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Na podstawie art. 111 powyższej ustawy może nastąpić przepadek urządzeń do poszukiwania.