Średniowieczne założenia obronne ziemi Galindów.

Barczewko, „Stare Miasto”, gm. Barczewo, dawniej Alt Wartenburg  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane potocznie „Starym Miastem” (dawniej Alt Stadt) położone jest w odległości ok. 700 m na południe od wsi, w pobliżu jeziora Wadąg. Od strony wschodniej dostęp do niego zabezpieczał głęboki parów wyżłobiony przez wody strumienia Orzechówka. W północnej części obiektu przekopana została sucha fosa o szerokości ok. 8 m, której ślady do dzisiaj są doskonale czytelne w terenie. Majdan o powierzchni ok. 2 ha prawdopodobnie w czasach historycznych był otoczony drewnianą palisadą. W części zachodniej, gdzie znajdowała się brama wjazdowa widoczne jest obniżenie plateau. Grodzisko w Barczewku było pierwotnie osiedlone przez Galindów i wchodziło w skład ziemi Gunelauke. W 1325 r. na jego miejscu założono Barczewo. Okres rozwoju osady na tym terenie nie był długi, gdyż została spalona w 1354 r. przez Kiejstuta i Olgierda. Ponownie Barczewo zostało ulokowane 10 lat później, 6 km dalej na wschód w miejscu, gdzie do Pisy wpada rzeka Kiermas.
Grodzisko zostało oznaczone tablicą konserwatorską.

Barczewko, „Romowa Góra”, gm. Barczewo, dawniej Alt Wartenburg  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony w zakolu rzeki Pisy (lewy brzeg) w odległości ok. 1,5 km na południowy-wschód od Barczewka niedaleko szosy prowadzącej do Lęgajn. Jest to grodzisko stożkowate zwane w literaturze niemieckiej „Wachthugel”. Użytkowane ono było w okresie rzymskim i w czasach wczesnego średniowiecza. Znalezione zabytki z czasów krzyżackich pozwalają przypuszczać, że mogła tam się znajdować strażnica zabezpieczająca od strony wschodniej dawne Barczewo („Stare Miasto”). Piotr z Dusburga opisywał w swojej kronice, że zamek w Barczewie powstał w 1325 r. i leżał nad rzeka Pisą. Nie jest więc wykluczone, że wspomniany opis dotyczył gródka w Barczewku. Na przełomie XIX/XX w. na majdanie grodziska wybudowany został dom mieszkalny.

Barczewko, gm. Barczewo, dawniej Alt Waltenburg  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone w odległości 1,5 km na zachód od centrum wsi, nad północnym brzegiem jeziora Wadąg. Obiekt ulokowany został na wzgórzu o wysokości ok. 12 m, które od strony południowej bezpośrednio graniczy z jeziorem Wadąg. Od wschodu dostęp ograniczał naturalny jar, zaś od strony zachodniej dawna zatoka jeziora. Majdan grodziska posiada kształt elipsy o wymiarach 60 x 35 m, wydłużonej na osi północ-południe. Na terenie plateau widoczna jest niecka, której głębokość względem korony wynosi ok. 0,5 m. Przypuszczalnie grodzisko było użytkowane we wczesnym średniowieczu.

Barczewo, gm. Loco, dawniej Wartenburg  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane „Krzyżową“ lub „Klasztorną Górą“ położone jest w odległości ok. 1 km na wschód od Barczewa. Dostęp do niego od strony miasta jest niemożliwy, ponieważ od północy ogranicza go rzeka Pisa, zaś od zachodu rozległe mokradła. Od wschodu i południa została przekopana głęboka na ok. 4 m sucha fosa. Wysokość plateau ponad lustrem wody rzeki Pisy wynosi ok. 15 m. Grodzisko wśród miejscowej ludności cieszy się nie najlepszą sławą. Według dawnej legendy na szczycie wzgórza znajdował się klasztor, który zapadł się pod ziemię. Najstarsi mieszkańcy Barczewa nie polecają aby „Klasztorną Górę” odwiedzać nocną porą. Nocne harce odprawiane tam przez duchy wielokrotnie budziły u ludzi niepokój i olbrzymi dreszczyk emocji, stąd też dla poskromienia złych mocy miejscowa ludność na majdanie dawnego grodu umieściła potężny krzyż.
Grodzisko zostało oznaczone przez „Pruthenię” tablicą konserwatorską.

Bartąg, gm. Stawiguda, dawniej Berting, Bertung  (zobacz zdjęcia)
Dawna strażnica krzyżacka wymieniana w dokumentach w 1348 r. Po wybudowaniu zamku w Olsztynie straciła jakiekolwiek znaczenie. W późniejszym czasie ślad o niej całkowicie zaginął. W latach siedemdziesiątych XX w. na podstawie znalezionego licznego materiału ceramicznego określono, że zameczek był położony w połowie drogi z Bartąga do Bartążka na wzgórzu w pobliżu południowo-zachodniego krańca jeziora Bartążek. W wyniku prowadzenia na tym terenie od wielu wieków działalności rolnej nie pozostały po strażnicy żadne formy obwałowań. Również samo wzgórze nie wzbudza już podejrzeń, i trudno jest dziś sobie wyobrazić, że wznosił się niegdyś na nim krzyżacki zamek.

Bęsia, gm. Kolno, dawniej Bansen (zobacz zdjęcia)
Jest to niewielkie elipsowate założenie obronne położone wśród pól w odległości około 2 km na wschód od wsi. Przypuszczalnie był to gródek strażniczy. Od strony południowej wysokość obiektu sięga ok. 6 m. Majdan o rozmiarach 20 x 12 m wzmocniony był dodatkowo kamieniami.

Bogaczewo, gm. Giżycko, dawniej Bogatzowen później Reichensee
Obiekt ulokowany jest nad jeziorem Bocznym w pobliżu kanału Kula. Jest to niewielkie wyniesienie na którego majdanie znajduje się dawny cmentarz ewangelicki. W literaturze grodzisko jest wzmiankowane jako „Ringberg” (Okrągła Góra).

Boże, gm. Mrągowo, dawniej Bosemb, po 1938 r. Bussen  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony we wsi bezpośrednio na południe od kaplicy. Jest to kopiec o wysokości 3 m i płaskim plateau. Brak badań archeologicznych nie pozwala jednoznacznie stwierdzić jaka była jego funkcja. Być może w średniowieczu pełnił on rolę małej strażnicy, równie dobrze mógł też być siedzibą pruskiego nobila (możnowładcy).

Boże Kolonia, gm. Mrągowo, dawniej Bosemb, po 1938 r. Bussen  (zobacz zdjęcia)
Niewielkie grodzisko położone w odległości 1,5 km na północ od wsi Boże. Ulokowane zostało ono na kulminacji wysokiego i stromego wzgórza, które jednocześnie jest doskonałym punktem obserwacyjnym. Najdogodniejszy dostęp do gródka wiedzie od strony wschodniej, gdzie nie ma żadnych naturalnych utrudnień. Obiekt jest wysokości ok. 1 m, zaś jego średnica wynosi ok. 10 m. Widoczne na całej powierzchni duże kamienie pozwalają przypuszczać, że to właśnie one były głównym elementem konstrukcyjnym gródka. Przeprowadzone w ostatnich latach badania archeologiczne pozwalają ocenić jego okres użytkowania na X-XII w. Wszystko wskazuje na to, że była to siedziba pruskiego nobila (możnowładcy).

Czarci Ostrów, gm. Pisz, dawniej Teufels Werder (Fort Lyck) (zobacz zdjęcia)
Wyspa Czarci Ostrów położona jest w południowej części jeziora Śniardwy. Na zachodnim brzegu wyspy, na wzgórzu ulokowane zostało grodzisko pruskie.
W 1784 r. Fryderyk Wielki nakazał wybudować na Czarcim Ostrowie magazyn wojskowy, któremu nadano nazwę „Fort Lyck” (Fort Ełk). Jego następca Fryderyk Wilhelm II uznał to przedsięwzięcie za bezcelowe i nakazał likwidację fortu. Podobno jeszcze przed 1831 r. stacjonował tam mały garnizon złożony z podoficera i trzech żołnierzy-inwalidów.

Czarny Las, gm. Mrągowo, dawniej Schwarzwalde
Grodzisko znajduje się w odległości ok. 1,5 km na południowy-wschód od Szestna w pobliżu przysiółka Czerniak. Położone jest ono w niewielkim lesie niedaleko wzgórza 180 m z którego roztacza się doskonały widok na Szestno i okolicę. Obiekt nie jest obwałowany. Posiada płaskie plateau o średnicy ok. 35 m. i ulokowany został na niewielkim stożkowatym wzgórzu. Badania archeologiczne prowadzone na szeroką skalę w ostatnich latach na tym stanowisku pozwoliły ocenić grodzisko w Czarnym Lesie jako wczesnośredniowieczne. Prawdopodobnie zostało ono opuszczone w XII w.

Czerwonka, gm. Biskupiec, dawniej Rothfliess (zobacz zdjęcia)
Wczesnośredniowieczne grodzisko pruskie położone w pobliżu linni kolejowej Olsztyn-Korsze. Stanowisko znajduje się w odległości ok. 1,5 km na północ od jeziora Dadaj. Założenie obronne ulokowane zostało na wysokim wzgórzu. Majdan grodziska zabezpieczały dodatkowo wały, których zarys jest jeszcze nieznacznie widoczny. W pobliżu znajdują się relikty gródka wczesnośredniowiecznego. Obydwa stanowiska nie były znane w przedwojennej literaturze niemieckiej.

Dadaj, gm. Barczewo, dawniej Schönfliess  (zobacz zdjęcia)
Monumentalne grodzisko ulokowane na północnym krańcu półwyspu wrzynającego się od strony południowej w jezioro Dadaj. Obiekt ulokowany został na wzgórzu 141,9 m, którego stoki sięgają ok. 15 m wysokości. Na kulminacji grodziska widoczna jest nadbudowa ziemna o średnicy ok. 25 m i wysokości sięgającej 1 m, która prawdopodobnie była otoczona palisadą. Nikła warstwa kulturowa skłania do przypuszczenia, że grodzisko mogło pełnić we wczesnym średniowieczu rolę refugialną. W literaturze niemieckiej obiekt znany był pod nazwą Malehoff.

Duży Ostrów, gm. Giżycko, dawniej Gross Werder  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony jest w południowej części jeziora Kisajno na wyspie Duży Ostrów. Ulokowany został na niewielkim wyniesieniu, którego wysokość względem lustra wody wynosi ok. 5 m. Na jego szczycie znajduje się widoczne koliste zagłębienie o średnicy 5 m, które jest najprawdopodobniej reliktem po wieży strażniczej. Powyższe stanowisko było zaznaczone jako dawny gródek na pierwszej historycznej mapie Prus Caspara Hennenbergera.

Dźwierzuty, gm. Loco, dawniej Mensgüth, Mensguthdorf  (zobacz zdjęcia)
Dawne nieistniejące obecnie założenie obronne zostało wybudowane na wzgórzu w północno-zachodniej części wsi. W 1383 r. Mieczysław Wildenaw zakładając Dźwierzuty wybudował w obawie przed najazdami Litwinów zameczek obronny. Obecnie na jego miejscu znajduje się kościół ewangelicki oraz cmentarz ewangelicki (jeden z większych na Mazurach).

Gilma, gm. Giżycko, dawniej Tautenburg (Gilm)  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony jest na wyspie Gilmie na jeziorze Dobskim, w pobliżu miejscowości Doba. Ulokowany został w północnej części wyspy, na wysokim i stromym wzgórzu. Do dzisiejszego dnia pozostają bardzo wyraźne pozostałości głębokiej fosy okalającej od wschodu dawną krzyżacką strażnicę, oraz fosy oddzielającej zamek od przedzamcza. Według legendy zamek miał powstać na miejscu siedziby wodza Galindów Izegupsa. Podobno cegły z dawnego zamku miały zostać użyte podczas budowy kościoła w Dobie. Na grodzisku pozostały ruiny kaplicy dawnych właścicieli Doby rodziny baronowskiej Schenk zu Trautenberg, która przybyła z Turyngii w 1529 r.

Janowo, gm. Mrągowo, dawniej Heinrichsdorf  (zobacz zdjęcia)
Wczesnośredniowieczne grodzisko położone na zachodnim brzegu jeziora Janowskiego (dawniej Schanzen See), po prawej stronie drogi krajowej nr 16 biegnącej z Olsztyna do Mrągowa. Obiekt znajduje się na wzgórzu, które od wschodu graniczy z wodami jeziora. Posiada niewielki majdan, w którego centrum znajduje się czytelne zaklęśnięcie terenu. Majdan był w przeszłości otoczony wysokim gliniano-ziemnym wałem, który jednak został w I poł. XIX w. rozkopany przez właściciela gruntu. Z grodziskiem dawniej było związanych kilka legend między innymi o skrzyni ze skarbem, która znaleziona przez chciwych ludzi miała się zsunąć do jeziora (gdzie ponoć jest do naszych czasów). W jego pobliżu wielokrotnie gmin widział obłędną postać jeźdźca bez głowy, czy też dwie damy w białych strojach pluskające się w jeziorze w noc świętojańską.
Przyznaję, że wielokrotnie przejeżdżając nocą obok grodziska zatrzymywałem się z nadzieją, że dane mi będzie zobaczyć opisywane w legendzie damy i porównać ich urodę ze współczesnymi kobietami. Niestety do tej pory nie miałem tego szczęścia, a jedyne stworzenia jakie widziałem wieczorem nad jeziorem przy grodzisku to były dwie pojące się łaciate krowy.
Uwaga: powyższy obiekt w dokumentacji z badań AZP widnieje jako grodzisko w Nowych Bagiennicach.

Janowo, gm. Szczytno, dawniej Johannisthal  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone w lesie nad Strugą między Janowem, a Gromem. Usadowienie założenia obronnego od wschodu i od północy w zakolu rzeczki, która miejscami tworzy szerokie rozlewiska sprawiało, że z tej strony miało ono doskonałe naturalne warunki obronne. Od południa, gdzie dotarcie do grodziska nie sprawiało większych problemów przekopana została sucha fosa, której głębokość dochodzi miejscami do 4 m. Brama wjazdowa ulokowana została w południowo-zachodniej części obiektu i jej relikty są czytelne do dnia dzisiejszego. Całość obwarowania zamknięta jest od strony zachodniej potężnym wałem długości 50 m, którego wysokość dochodzi do 4 m wysokości. Centrum założenia znajdowało się na wzgórku o wysokości dochodzącej od strony rzeczki do 7 m. Majdan grodziska o wymiarach 30 x 25 m jest płaski i nie posiada dodatkowego obwałowania. Przypuszczalnie było to grodzisko galindzkie użytkowane w okresie średniowiecza.
Na majdanie stwierdzono w lipcu 2005 r. 10 nielegalnych wkopów, co zostało zgłoszone do WKZ w Olsztynie.

Jedwabno, gm. Loco, dawniej Gedwangen.
Zameczek krzyżacki wybudowany w 1380 r. prawdopodobnie na miejscu wczesnośredniowiecznego galindzkiego grodziska. Położony on był w zachodniej części miejscowości po prawej stronie drogi do Nidzicy nad dawnym jeziorem. Do dzisiejszych czasów nie pozostały po nim żadne ślady. Z danych źródłowych wiemy, że w XIV w. wyposażony był w: 2 ciężkie kusze, 2 miotacze i 3,5 kopy strzał.

Jedzbark, gm. Barczewo, dawniej Hirschberg  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone bezpośrednio na południe od wsi w potężnej niecce. Jest to wzgórze o wysokości ok. 7 m, zwane potocznie Palistka, które otoczone było dawniej ze wszystkich stron mokradłami. Prawdopodobnie na miejscu pruskiego grodziska biskupi warmińscy wybudowali w połowie XIV w. zameczek. Wg opisu M. Orłowicza zamek biskupi istniał jeszcze na pocz. XIX w. i był podobno najpiękniejszy na Warmii. Miał przygródek i dookoła oblany był wodą.

Jeziorko, gm. Ryn, dawniej Jeziorken, od 1938 r. Preussenburg  (zobacz zdjęcia)
Monumentalne grodzisko położone w odległości 900 m na południowy-wschód od wsi Jeziorko. Ulokowane zostało na wysokim naturalnym wzniesieniu, którego stoki sięgają 25 m wysokości. Majdan o wymiarach 70 x 40 m, w centrum znacznie wybrzuszony, otoczony jest kamienno-ziemnym wałem. Dawniej wał był jeszcze dodatkowo wzmocniony drewnianą palisadą. Od strony wschodniej, gdzie znajdowała się brama wjazdowa widoczne jest nieznaczne jego obniżenie. Grodzisko było użytkowane w epoce żelaza oraz w czasach wczesnego średniowiecza i pełniło funkcję refugium dla pobliskiego osiedla.
Zwiedzanie „Zamkowej Góry” w Jeziorku jest jak spotkanie z piękną i zmysłową kobietą: trzeba ją najpierw podziwiać z dalszej odległości, a potem po prostu zdobyć.

Kiersztanowo, gm. Mrągowo, dawniej Kersten (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony jest we wsi, na północ od przesmyku łączącego jeziora Juno i Kiersztanowskie. Jest to stożkowaty nasyp o wysokości ok. 3 m i posiadającym elipsowate plateau o wymiarach 8 x 13 m. Brak warstwy osadniczej na omawianym obiekcie nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy posiada on metrykę średniowieczną, czy też późniejszą.

Kożuchy Wielkie, gm. Giżycko, dawniej Allenbruch  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony 100 m na zachód od wsi w pobliżu drogi prowadzącej do Giżycka. Jest to wzgórze wysokie na 8 m, posiadające spłaszczony wierzchołek i stromy stok od strony wschodniej. Od zachodu dostęp zabezpieczały mokradła. Północna część stanowiska, na której według dawnych opisów znajdował się wał, została uszkodzona w wyniku mechanicznego wybierania piasku. Przypuszczalnie znajdowała się tam strażnica Prusów osłaniająca dawny szlak drożny z Lecu (Giżycko) do Merecza. Grodzisko zostało opisane przez M. Toeppena, obecnie nie figuruje w wykazie obiektów archeologicznych.

Kramarka, gm. Biskupiec, dawniej Krammen  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony jest w odległości ok. 2 km na południe od Biskupca bezpośrednio na południe od drogi nr 16. Jest to kamienno-ziemny kopiec o wysokości 2,5 m i szerokości podstawy 12 m. Usytuowany jest on na kulminacji wzgórza 167 m, skąd jest doskonały widok na najbliższą okolicę. Prawdopodobnie kopiec pełnił rolę stożka wartowniczego.

Labuszewo, gm. Biskupiec, dawniej Haasenberg  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone nad dawnym jeziorem Dymerskim w odległości ok. 500 m na północny-zachód od miejscowości. Jest nieobwałowane wzgórze o wysokości ok. 15 m, które w przeszłości było otoczone od południa i wschodu wodami nieistniejącego obecnie jeziora Dymerskiego. Obiekt znany był w literaturze niemieckiej, choć brak przeprowadzonych na nim badań nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy jest to zabytek archeologiczny, czy też naturalne wyniesienie.

Lembruk, gm. Mrągowo, dawniej Langenbruck,
Grodzisko wyżynne położone w odległości ok. 1 km na zachód od miejscowości. Powyższe założenie obronne o wymiarach 90 x 20 m usadowione zostało na wzgórzu otoczonym podmokłym terenem. Obiekt użytkowany był w czasie epoki żelaza i w okresie wczesnego średniowiecza.

Lipowo, gm. Kruklanki, dawniej Lindenheim (zobacz zdjęcia)
Osiedle obronne położone na dużym wyniesieniu zwanym „Gęsia Góra” (206 m). Stanowisko położone jest na południowych rubieżach Puszczy Boreckiej w odległości 1 km na północ od Lipowa. Zamieszkane było w czasach schyłku epoki brązu oraz w epoce żelaza.

Lipowo, gm. Piecki, dawniej Lindendorf (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane „Dworocha” znajduje się w odległości 1,5 km na północny-wschód od miejscowości. Ulokowane zostało na półwyspie wrzynającym się od strony zachodniej w jezioro Majcz Wielki. Jest to obiekt półwyspowy o wymiarach 135 x 15 m i nieobwałowany. Użytkowany był w okresie wpływów rzymskich oraz w czasach wczesnego średniowiecza. W czasach krzyżackich, w północnej części grodziska znajdował się zameczek myśliwski.
Uwaga: w literaturze spotykamy się również z nazwą Majcz.

Łuknajno, gm. Mikołajki, dawniej Lucknainen
Zniszczone grodzisko wczesnośredniowieczne, które znajdowało się przy przesmyku między jeziorami Śniardwy i Łuknajno. W 1908 r. w pobliżu grodziska znaleziono miecz wikiński z X w. Obecnie obiekt jest nieczytelny w terenie. Grodzisko w Łuknajnie widniało na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r.

Łupowo, gm. Dźwierzuty, dawniej Wappendorf
Wczesnośredniowieczne grodzisko pruskie położone w lesie na zachód od wsi Łupowo. Stanowisko jest obwałowane i posiada kształt owalny. Od wschodniej strony widoczne pozostały relikty fosy. Północna część obiektu jest zniszczona.

Łupsztych, gm. Gietrzwałd, dawniej Abstich  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko znajdujące się w odległości 200 m na zachód od miejscowości. Jest to niewielki obiekt posiadający owalny majdan o wymiarach 30 x 25 m, który pełnił rolę gródka strażniczego. Grodzisko prawdopodobnie posiadało wały, które jednak zostały zniszczone w wyniku orki prowadzonej w XIX w. Częściowe zniwelowanie obiektu, oraz stwierdzona nikła warstwa kulturowa nie pozwala jednoznacznie stwierdzić, czy był to wczesnośredniowieczny gródek pruski, czy też strażnica krzyżacka.

Małszewo, gm. Jedwabno, dawniej Malshöfen.
Grodzisko położone w odległości ok. 1,5 km na południowy-zachód od miejscowości. Obiekt położony jest na wzgórzu 167 m zwanym Zamkową Górą i otoczony jest podmokłymi łąkami. Prawdopodobnie we wczesnym średniowieczu grodzisko pełniło dla okolicznej ludności rolę refugialną.

Maradki, gm. Sorkwity, dawniej Maradtken (zobacz zdjęcia)
Osiedle obronne położone na kulminacji wzgórza we wschodniej części wsi. Obiekt posiada kształt owalny o rozmiarach 56 x 25 m. Był on użytkowany w okresie epoki żelaza. W czasach nowożytnych (przypuszczalnie w 1710 r.) na powyższym stanowisku założono cmentarz zadżumionych.

Maruny, gm. Barczewo, dawniej Maraunen  (zobacz zdjęcia)
Pruskie grodzisko średniowieczne położone w lesie w odległości ok. 2 km na północ od miejscowości. Jest to grodzisko półwyspowe położone na stromym wzgórzu o wysokości ok. 10 m. Dostęp do niego był utrudniony szczególnie od strony wschodniej, gdzie wody rzeczki Maruny tworzą leśne grzęzawiska. Od strony zachodniej u nasady platformy wzgórza obiekt odgradza wał o wysokości ok. 2 m. Owalny majdan (25 x 8,5 m) otoczony jest wałem, zaś jego centrum tworzy nieckę, której głębokość wynosi ok. 1,5 m. Wg. dziewiętnastowiecznych historyków Maruny przed aktem lokacji nazywały się Kunlawken co znaczy ziemia królewska. Tym samym wskazują oni, że w czasach pogańskich Maruny były centralnym punktem ziemi Gunelauke.
Grodzisko zostało oznaczone tablicą konserwatorską.

Młynik, gm. Sorkwity, dawniej Lasken  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko stożkowate ulokowane we wsi na wysokiej skarpie w pobliżu wschodniego brzegu jeziora Gielądzkiego. Kopiec jest wysoki na 4 m, zaś plateau posiada średnicę ok. 11 m. Niewielki nieckowaty majdan skłania do przypuszczenia, że mogła być na nim umieszczona wieża wartownicza. Na powyższym obiekcie nie stwierdzono warstwy osadniczej, więc pełnił on prawdopodobnie rolę średniowiecznego kopca strażniczego, gdyż z jego szczytu rozpościera się doskonały widok na pobliskie jezioro. Powyższy obiekt został zaznaczony na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r.
Uwaga: grodzisko również jest wymieniane pod nazwą Stama (dokumentacja WKZ w Olsztynie), lub Laski.

Nerwik, gm. Purda, dawniej Nerwigk  (zobacz zdjęcia)
Osiedle obronne położone w odległości 1 km na wschód od miejscowości, w pobliżu miejsca wypływu rzeczki Wardęgi z jeziora Artung. Usadowione zostało na nieobwałowanym wzgórzu znajdującym się w sąsiedztwie rzeczki i otoczone było w przeszłości ze wszystkich stron mokradłami. Teren osiedla zamieszkały był w czasach epoki żelaza oraz wczesnego średniowiecza.
W pobliżu jeziora Artung znajduje się 5 średniowiecznych wałów podłużnych. Jest to największe skupisko zachowanych wałów podłużnych na terenie północnej Polski. Największy z nich (wysunięty najbardziej na południe) dochodzi nawet do 1,8 m wysokości. Usytuowanie północnych wałów pozwala przypuszczać, że zabezpieczały one dawny szlak drożny.

Notyst Wielki, gm. Mrągowo, dawniej Gross Notisten (zobacz zdjęcia)
Kopiec położony na kulminacji wzgórza, w zachodniej części wsi. Obiekt jest częściowo zniszczony, co utrudnia jego dokładną weryfikację. Przypuszczalnie była to niewielka strażnica z czasów krzyżackich. Grodzisko w Notyście Wielkim było zaznaczone na mapie Józefa Narońskiego Districtus Reinensis z 1663 roku. W 2000 r przeprowadzone na stanowisku badania archeologiczne wykazały, że jest to… kopiec kommemoratywny z początku XIX w.
O absurdzie wynikającym z powyższych badań archeologicznych można przeczytać tutaj.

Okartowo, gm. Orzysz, dawniej Eckersberg  (zobacz zdjęcia)
W Okartowie ok. 1343 r. Krzyżacy na miejscu dawnego grodziska zbudowali zameczek. Położony był on na przesmyku, pomiędzy jeziorami Śniardwy i Tyrkło. W II poł. XIV w. trzykrotnie był on spalony przez Kiejstuta. W XV w. zameczek w Okartowie istniał, lecz nie odgrywał już znaczącej roli. Do naszych czasów po dawnym założeniu obronnym nie pozostały żadne ślady. Obecnie na jego miejscu znajduje się kościół i zabudowania parafialne.

Olsztyn „Sądyty”, „Zaklęty Zamek”, gm. Loco, dawniej Allenstein  (zobacz zdjęcia)
Osiedle obronne położone na terenie Lasu Miejskiego na prawym brzegu Łyny w odległości 1 km na południe od ujścia Wadągu. Ulokowanie obiektu w zakolu rzeki na wysokim półwyspie stwarzało doskonałe warunki obronne. Od strony północnej, w miejscu gdzie szerokość nasady półwyspu na szczycie nie przekraczała 4 m zostały przekopane dwie suche fosy o głębokości 2,5 m, oraz dodatkowo usadowiono wał. W literaturze niemieckiej obiekt był znany jako gród „Sanditten” i był zaznaczony na pierwszej historycznej mapie Prus z 1576 r., którą sporządził Caspar Hennenberger.

Olsztyn „Track”, gm. Loco, dawniej Allenstein  (zobacz zdjęcia)
Obiekt znajduje się na terenie administracyjnym miasta Olsztyn, w odległości ok. 400 m na wschód od pałacyku w Tracku. Jest to grodzisko (niepewne) położone na wzgórzu w bliskim sąsiedztwie jeziora Track. Południowy jego stok opada dosyć stromo i dochodzi do cieku wodnego zwanego „Trackim Rowem”. Od strony północnej i wschodniej, w miejscach gdzie wysokość obiektu wynosi ok. 3 m rozpościerają się mokradła. Na grodzisku w połowie XIX w. założono cmentarz rodowy właścicieli majątku Track, który dwa lata temu został zbezczeszczony. Nieznani sprawcy (prawdopodobnie zbieracze złomu) usunęli z nagrobków wszystkie metalowe krzyże. Nie dziwię się więc, że „Człowiek jest jedynym zwierzęciem, które się rumieni – bo naprawdę ma za co”(Mark Twain).

Orło, gm. Ryn, dawniej Orlen, później Arlen  (zobacz zdjęcia)
Średniowieczny kopiec wartowniczy położony 900 m na wschód od wsi Orło, w pobliżu północnego brzegu jeziora o tej samej nazwie. Jest to grodzisko stożkowate o wysokości ok. 5 m. Na plateau widoczne jest znaczne wgłębienie, które prawdopodobnie jest pozostałością po wieży strażniczej. Obiekt jest położony w miejscu dogodnym do prowadzenia obserwacji i charakteryzuje się doskonałą widocznością w kierunku południowym sięgającą ok. 3 km (w przypadku dodatkowej wieży z pewnością widoczność była jeszcze większa) – prawdopodobnie istniała możliwość porozumiewania się za pomocą znaków dymnych z odległym o 5 km zamkiem w Rynie.

Orzysz, gm. Loco, dawniej Arys (zobacz zdjęcia)
Obiekt znajduje się na szczycie niewielkiego pagórka, na przedwojennych mapach opisanego jako Pfaffen Berg (Klechcia Góra?) z dopiskiem Ringwall i K.D. – Kultur Denkmal. Pomimo niewielkiej wysokości względem otaczającego terenu (wysokość od strony zachodniej ok. 4 m, od strony wschodniej ok. 8 m) doskonałe warunki obserwacyjne. Założenie o kształcie stożka na planie kwadratu o lekko wypukłych bokach, otoczone niewielką fosą (obecnie szerokość ok 2.5 m i głębokość 0.80 m, boki ok. 15 m), część środkowa o średnicy ok. 8 m, być może wcześniej o spłaszczonym wierzchołku, a spiczasty kształt jest wynikiem założenia w 1858-1859 punktu triangulacyjnego ( z uwagi na znaczenie punktu jako formę zabezpieczenia stosowano kopiec (obecnie znajduje się na wierzchołku punkt podstawowej sieci triangulacyjnej Polref, wchodzącej w skład europejskiej sieci osnowy geodezyjnej Euref – stacje referencyjne dla potrzeb techniki GPS ).
Opracował: Piotr Banach

Parleza Mała, gm. Biskupiec, dawniej Parlösen  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko półwyspowe położone we wsi na wzgórzu 173,8 m w pobliżu torów kolejowych. Obiekt użytkowany był w okresie rzymskim i w czasach wczesnego średniowiecza. Grodzisko zostało znacznie uszkodzone w wyniku przeprowadzenia przez jego teren linii kolejowej Biskupiec-Mrągowo. Resztę zniszczenia w latach 70-tych XX w. dopełniła znajdująca się w pobliżu Wytwórnia Mas Bitumiennych i Betonowych.
Uwaga: w literaturze obiekt jest również wzmiankowany jako stanowisko w Parlezie Wielkiej.
W odległości ok. 200 m na południe od grodziska znajduje się średniowieczny wał podłużny o długości prawie 3 km i wysokości dochodzącej miejscami do 1,5 m. Zaczyna się w lesie w pobliżu rzeki Dymer i przebiega do miejscowości Zabrodzie, gdzie przy dawnych mokradłach kończy swój bieg.

Pasym, gm. Loco, dawniej Passenheim  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko wczesnośredniowieczne położone w odległości ok. 1 km na zachód od miejscowości. Obiekt położony jest na wzgórzu ograniczonym od zachodu jeziorem Kalwa i leży naprzeciwko miejscowości Michałki znajdującej się na przeciwnym brzegu jeziora. Grodzisko jest nieobwałowane, zaś jego wysokość od podstawy od strony północnej i zachodniej wynosi ok. 5 m. Pod koniec lat dziewięćdziesiątych XX w. okolice grodziska zostały rozparcelowane na działki budowlane. W chwili obecnej na dawnym plateau znajduje się budynek mieszkalny.

Pasym, „Okrąglica”, gm. Loco, dawniej Passenheim  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko nazywane „Okrąglicą” położone jest nad jeziorem Kalwa naprzeciwko miejscowości Miłuki. Oddalone jest od centrum Pasymia ok. 1,5 km w kierunku północno-zachodnim. Obiekt został ulokowany na wysoczyznowym cyplu, który nieznacznie wbija się w jezioro. Opisywany gród jest obecnie nieobwałowany. Od strony jeziora, skąd grodzisko prezentuje się bardzo efektownie widoczny jest taras szerokości 5-6 m, nad którym rozpościera się majdan. Dawniej było ono odcięte od strony lądu 3 fosami, które zostały zniwelowane w wyniku prowadzenia tam w latach międzywojennych gospodarki rolnej. Na plateau umieszczony został słup wysokiego napięcia, który zeszpecił krajobraz obiektu. Grodzisko użytkowane było na przestrzeni VII-VIII w. oraz X-XIII w.
Uwaga: obiekt w literaturze występuje również pod nazwą Ostrów.

Piękna Góra „Stary Zamek”, gm. Giżycko, dawniej Schöneberg (zobacz zdjęcia)
W dawnych czasach na cyplu na południowym brzegu jeziora Kisajno w kierunku zachodnim od kanału Niegocińskiego znajdowało się grodzisko zwane przez miejscową ludność „Starym Zamkiem”. Zniwelowane już ono zostało w odległych czasach. Max Toeppen opisywał, że znajdował się tam wał i w czasie wyrównywania terenu znajdowano wiele dawnych zabytków. Według legendy gród był siedzibą wodza Galindów Izegupsa. Obecnie znajduje się tutaj ośrodek wypoczynkowy i nic nie przypomina o historycznych walorach opisywanego miejsca… jedynie wzgórze o kształcie ściętej piramidy.

Pilwa, gm. Węgorzewo, dawniej Pilwe  (zobacz zdjęcia)
Obiekt wzmiankowany w XVII w. przez kartografa Józefa Narońskiego, jako grodzisko położone na północ od drogi z Doby do Skrzypów. W czasie penetracji terenowych ustaliłem, że jedynie wzgórze położone ok. 1,5 km na północ od Doby, mogło być prawdopodobnie uznane za grodzisko. Wydaje się jednak, że nie pełniło ono roli refugialnej, lecz obserwacyjno-ostrzegawczą. Ze szczytu wzgórza doskonale widać grodziska na wyspach Wysoki Ostrów i Gilma.
Uwaga: miejscowość Pilwa należy do gminy Węgorzewo, natomiast opisywany obiekt znajduje się na terenie gminy Giżycko.

Ramsówko, gm. Barczewo, dawniej Ramsau  (zobacz zdjęcia)
Nieobwałowane grodzisko położone w odległości ok. 1 km na północ od Ramsowa po lewej stronie drogi do Wipsowa. Obiekt ulokowany został na wzgórzu otoczonym ze wszystkich stron podmokłymi łakami. Prawdopodobnie użytkowany był w okresie wczesnego średniowiecza. W pobliżu wsi w 1854 r. znaleziony został skarb zawierający 336 monet arabskich pochodzących z okresu 742-831 r.

Ryn, gm. Loco, dawniej Rhein  (zobacz zdjęcia)
Kopiec położony na kulminacji wzgórza w odległości ok. 1,5 km od centrum miasta. Obiekt jest wysoki na 2,8 m i prawdopodobnie posiada krzyżacką metrykę. W literaturze niemieckiej wzmiankowany był jako Totenhugel. Mógł on pełnić rolę stożka wartowniczego, z którego wysyłano dymne znaki informacyjne dla zamku w Rynie. Przy dobrej przejrzystości powietrza z powyższego obiektu można swobodnie obserwować teren w promieniu 5 km. W lesie odległości ok. 300 m na zachód od stanowiska znajduje się kolejny kopiec o wysokości 2,4 m.

Siecieszyn „Lisowa Góra”, gm. Węgorzewo, dawniej Wilhelmsberg  (zobacz zdjęcia)
Okazałe wzgórze (150 m) położone w odległości 2 km na południe od Węgielsztyna. Powyższy obiekt został naniesiony jako grodzisko na mapie stanowisk archeologicznych Prus Wschodnich Emila Hollacka. Przypuszczalnie pełnił on funkcję obserwacyjno-ostrzegawczą w powiązaniu z grodziskiem w Węgielsztynie. Stanowi on doskonały punkt obserwacyjny: doskonale widać z niego grodzisko Węgielsztyn, jezioro Węgielsztyńskie i Mamry.

Słupy, gm. Dywity, dawniej Stolpen (zobacz zdjęcia)
We wschodniej części wsi obok obecnego budynku przedszkola znajduje się niewielki nasyp będący pozostałością po fundamentach dawnej wieży średniowiecznej. Obiekt jest o średnicy ok. 20 m i siega 1 m wysokości. Nazwa wsi Słupy (niem. Stolpe, Stolpen) jednoznacznie wskazuje, że w czasach średniowiecznych znajdował się tzw. „Stołp”, czyli wieża mająca charakter obserwacyjno-obronny.

Sorkwity, gm. Loco, dawniej Sorquitten  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony jest w odległości ok. 200 m na zachód od cmentarza w Sorkwitach. Jest to kopiec o wysokości ok. 6 m. Na jego kulminacji znajduje się owalne wgłębienie o średnicy 3 m, będące prawdopodobnie reliktem po wieży obserwacyjnej. Obiekt w Sorkwitach, (również w Młyniku i Zyndakach) znajduje się na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r.
Uwaga: w literaturze grodzisko wzmiankowane jest również jako Stary Gieląd.

Spychowo, gm. Loco, dawniej Puppen.
W II poł. XV w. w Spychowie założony został zameczek myśliwski. Był on ulubionym miejscem księcia Prus Albrechta, który w XVI w. kilkakrotnie w nim przebywał. Dawny zameczek ulokowany był na cyplu wcinającym się od wschodu w jezioro Spychowskie. Dziś po dawnej budowli nie pozostały już żadne ślady, natomiast miejsce na którym się niegdyś wznosiła zostało rozparcelowane na działki rekreacyjne.

Staświny, gm. Miłki, dawniej Stasswins, później Eiserműhl  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane Świętą Górą położone jest w odległości ok. 800 m na południowy-zachód od wsi. Malownicze usytuowanie grodziska pomiędzy wysokim brzegiem jeziora Wojnowo i wąwozem wyżłobionym przez rzeczkę Staświnę stwarzało doskonałe naturalne walory obronne. Majdan posiada kształt trójkąta równoramiennego, zaś jego długość na linii północ-południe wynosi ok. 120 m. Od strony północnej, gdzie warunki naturalne nie stwarzały dobrej obronności obiektu znajdował się wał kamienno-ziemny o pierwotnej wysokości dochodzącej do 6 m. Grodzisko w Staświnach było wielofazowe i użytkowano je od epoki żelaza do VII w.
Jeszcze w XIX w. liczne były przekazy ludowe o tańczących na szczycie Świętej Góry w noc świętojańską dziewicach. Być może w czasach pogańskich miejsce to było związane z kultem przesilenia słonecznego lub nocą kupały. Również sam człon swin występujący w nazwie strumienia i miejscowości Staświny może sugerować, że w czasach pogańskich znajdowało się tam miejsce kultu.

Strzelce, gm. Giżycko, dawniej Strzelzen, później Zweischützen  (zobacz zdjęcia)
Kopulaste wzgórze położone na południe od wsi Strzelce i na zachód od brzegu Niegocina. Obiekt wielokrotnie wzmiankowany w niemieckiej literaturze z XIX w. Na powyższym stanowisku nie znaleziono jednak żadnych śladów zabytków średniowiecznych, w związku z tym jest uznawane za grodzisko niepewne. Na wzgórzu widoczne są ślady okopów z okresu I wojny światowej.

Sząbruk, gm. Gietrzwałd, dawniej Schőnbrűck  (zobacz zdjęcia)
Osiedle obronne oddalone 4 km na południowy-wschód od Sząbruka i 3,5 km na południowy- zachód od Tomaszkowa. Położone jest ono na południowym krańcu półwyspu (dawniej wyspie) Jeziora Wulpińskiego. Wzgórze o wysokości ok. 8 m, na którym znajdował się obiekt umocnione było dawniej palisadą, która znajdowała się w jego górnej części. Powyższe stanowisko było użytkowane w epoce żelaza i w czasach średniowiecza.

Szeroki Ostrów, gm. Pisz, dawniej Spirdings Werder (zobacz zdjęcia)
Przypuszczalny gródek znajduje się w zachodniej części wyspy, obecnie półwyspu Szeroki Ostrów. Wzniesienie od strony północnej i wschodniej wznosi się nad otaczający teren na wysokość ok. 5-7 m. Od strony zachodniej założenie obronne bezpośrednio dochodzi do brzegu Jeziora Śniardwy , gdzie osiąga wysokość ok 15 m; Od południa wysokość obiektu wynosi tylko 3-5 m. Brak w terenie widocznych pozostałości po obwałowaniu, bądź reliktów rowu. Płaski szczyt pagórka ma wymiary ok. 20 na 30 m, w podstawie bardziej regularny (kształt zbliżony do kwadratu o ściętych wierzchołkach) o bokach ok. 40-50 m.
Opracował: Piotr Banach

Szymonka, gm. Ryn, dawniej Schmidtsdorf.
Średniowieczny kopiec strażniczy położony na wzgórzu zwanym Sutka na wschód od miejscowości. Prawdopodobnie znajdowała się tam mała strażnica krzyżacka ulokowana na szlaku między zamkiem w Okartowie i w Rynie.

Tarławki, gm. Węgorzewo, dawniej Taberlack  (zobacz zdjęcia)
Osiedle wysoczyznowe położone w lesie w odległości 1 km na południowy-zachód od miejscowości. Obiekt ulokowany został na wzniesieniu zwanym Gajową Górą i był zamieszkiwany w epoce żelaza, oraz ponownie na krótko w XIII w. Osiedle składało się z dwóch partii południowej (wyższa) o wymiarach 110 x 50 m, oraz północnej, pełniącej rolę gospodarczą. Cały majdan na obrzeżach był otoczony dawniej podwójną palisadą. Południowa część historycznego osiedla na pocz. XX w. została uszkodzona w wyniku założenia na nim żwirowni.

Tuchlin, gm. Orzysz, dawniej Tuchlinnen (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony jest w odległości ok. 2 km na południowy-wschód od Tuchlina oraz 500 m na południowy-zachód od Zdęgowa. Obiekt położony jest na półwyspie otoczonym od strony południowej i wschodniej wodami jeziora Śniardwy. Ulokowany został na dwóch niewielkich bezpośrednio obok siebie znajdujących się pagórkach o wysokości ok. 5 m. Gródek użytkowany był w okresie wczesnego średniowiecza. Powyższe stanowisko zostało zaznaczone na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r.

Tyrkło, gm. Orzysz, dawniej Türkle  (zobacz zdjęcia)
Stożkowate grodzisko położone w lesie na zachodnim brzegu jeziora Tyrkło w odległości ok. 2 km na północ od Okartowa. Od strony lądu obiekt jest odcięty wałem i fosą. Majdan o średnicy ok. 22 m posiada widoczne w części zachodniej wgłębienie, będące prawdopodobnie reliktem po dawnej wieży strażniczej. Całość założenia obronnego jest w dobrze zachowanym stanie. Grodzisko użytkowane było w okresie wczesnego średniowiecza. Powyższy obiekt podobnie jak dawna strażnica w Okartowie znalazły się na mapie Caspara Hennenbergera z 1576 r.

Węgielsztyn, gm. Węgorzewo, dawniej Engelstein  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone w odległości 1 km na południe od miejscowości. Stanowisko w Węgielsztynie było świadkiem rozwoju licznych okresów historycznych. Początki sięgają okresu wczesnej epoki żelaza, (kiedy na tym miejscu znajdowało się osiedle wysoczyznowe), zaś został definitywnie opuszczony w XIII w. W okresie wczesnego średniowiecza wokół majdanu wybudowany został drewniano-ziemny wał. Wymiary elipsy obiektu wynoszą ok. 70 x 40 m. Na majdanie na pocz. XVIII w. odkryty został przez Helwinga grób szkieletowy w obstawie kamiennej. Wg. opisu ubarwionego legendą proboszcz Helwing w wspomnianym grobie natknął się na bogate wyposażenie wśród których był cynowy dzban z przykrywką, wypełniony wybornie smakującym piwem.

Wysoki Ostrów (Wyspa Kormoranów), gm. Giżycko, dawniej Wisocki Insel  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone na wyspie w centralnej części jeziora Dobskiego. Obiekt posiada płaski majdan o przybliżonych wymiarach 60 x 30 m oraz strome zbocza sięgające do 8 m wysokości. We wschodniej części wyspy u podnóża grodziska znajduje się nieznany wcześniej głaz, który prawdopodobnie pełnił rolę kamienia ofiarnego.

Wyszembork, gm. Mrągowo, dawniej Wiessenburg  (zobacz zdjęcia)
Kopiec wartowniczy położony na przesmyku znajdującym się między jeziorami Salęt Duży i Salęt Mały. Obiekt znajduje się w pobliżu szosy z Wyszemborka do Szestna. Jest to budowla ziemna o wysokości ok. 3 m. posiadająca znaczne wgłębienie w centrum co skłania do przypuszczenia, że jest ono pozostałością po dawnej wieży wartowniczej. Posiada on kształt elipsy o rozmiarach 15 x 11 m. Kopiec użytkowany był w okresie średniowiecza. Wyszembork jest przez niektórych historyków błędnie utożsamiany z Wiesenburgiem (Walewoną) leżącym na terenie Barcji.
Grodzisko do niedawna było oznaczone tablicą konserwatorską.

Zdory, gm. Pisz, dawniej Dorren (zobacz zdjęcia)
Przypuszczalny gródek strażniczy odnotowany na mapie C. Hennenbergera z 1576 r. Obiekt położony jest 1,5 km na północ od miejscowości nad urwistym brzegiem Jeziora Śniardwy. Niewielkie wzgórze potocznie nazywane było „Zameczkiem”. Obecnie nie ma żadnych pozostałości po obiekcie pozwalających stwierdzić jak on wyglądał. W pobliżu ślady osadnictwa pruskiego z wczesnego średniowiecza.

Zyndaki, gm. Sorkwity, dawniej Sonntag  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone jest bezpośrednio na zachód od wsi na przesmyku znajdującym się między jeziorami Warpuńskim i Zyndackim. Jest to kopiec o nieregularnym kształcie o wysokości ok. 2 m i wymiarach podstawy 35 x 17 m. Omawiany obiekt mógł pełnić w średniowieczu rolę strażnicy pruskiej wzniesionej na przesmyku jezior , lub też pełnić rolę siedziby nobila pruskiego (być może Warpuna od imienia którego pochodzi nazwa pobliskiej wsi lokowanej w I poł. XIV w.). Według opisu pochodzącego z pocz. XVIII w.: „Było ono wysokie na ponad trzy chłopa i zupełnie okrągłe.” Prawdopodobnie obiekt poważnie został uszkodzony w wyniku wybierania z niego ziemi na potrzeby gospodarcze w okresie międzywojennym, jak i krótko po II wojnie światowej.
Grodzisko jest oznaczone tablicą konserwatorską.

Zebrał i opracował (z wyjątkiem zaznaczonych): Robert Klimek

Wszystkie zdjęcia (z wyjątkiem zaznaczonych) pochodzą z prywatnej kolekcji Roberta Klimka i jakakolwiek kopiowanie do celów komercyjnych, musi być z nim, jako autorem, uzgodnione. Każdy kto czyni inaczej, narusza to prawo i musi być świadom konsekwencji wynikających z ustawy o prawie autorskim. Kontakt e-mail z autorem znajduje się na stronie głównej.

Uwaga! Prezentowane materiały nie są przewodnikami dla poszukiwaczy historycznych zabytków, lecz mają na celu promowanie wiedzy o grodziskach poprzez edukację. Informujemy, że osoby przyłapane na niszczeniu obiektów zabytkowych zgodnie z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Na podstawie art. 111 powyższej ustawy może nastąpić przepadek urządzeń do poszukiwania.