Średniowieczne założenia obronne ziemi Sudowów (Jaćwięgów).

Bajtkowo, gm. Ełk (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone w południowo-wschodniej części wsi. Obiekt posiada dwa majdany otoczone wałami. Na niższym majdanie znajduje się obrobiony kamień, który przypuszczalnie w czasach pogańskich pełnił funkcję sakralną. W północny wał grodziska została wkopana murowana piwniczka pokryta eternitem. Budowla prawdopodobnie pochodzi z lat siedemdziesiątych XX w. i została na grodzisku umieszczona w czasach działania w Bajtkowie prężnego i postępowego PGR-u.

Cichy, gm. Świętajno (zobacz zdjęcia)
Wzgórze 172 m – przypuszczalne grodzisko położone na północ od miejscowości. Obiekt w przeszłości mógł pełnić rolę punktu obserwacyjnego przy średniowiecznym szlaku drożnym.

Dąbrowskie, gm. Olecko dawniej Dombrowsken, Königsruh (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane „Szwedzkim Szańcem” położone jest w odległości ok. 2 km na południe od wsi Dąbrowskie w pobliżu dawnej linni kolejowej. Założenie obronne jest obwałowane, majdan nieznacznie wklęsły o wymiarach 45 x 40 m. Wysokość wzgórza wynosi ok. 20 m, zaś kąt nachylenia stoku ok. 50º. Weryfikujący założenia obronne J. Guise stwierdził w okolicy Dąbrowskich jeszcze jedno grodzisko. Trudno dziś jednoznacznie stwierdzić o które stanowisko miał on na uwadze. Na południe od wsi poza „Szwedzkim Szańcem” istnieją jeszcze 3 wzgórza o regularnych kształtach, płaskim plateau, i stromych zboczach, z których każde mogło w przeszłości pełnić funkcje refugialne.
Uwaga: w literaturze niemieckiej stanowisko jest znane jako Stobbenort.

Dybowo, gm. Świętajno dawniej Diebauen (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone jest pomiędzy jeziorami Długie i Stopka. Obiekt był znany przez C. Hennenbergera, który zamieścił go na mapie z 1576 r. Na dawnym majdanie w czasach historycznych istniało zagłębienie pełniące rolę zbiornika na wodę, tzw. „cysterny”. Od wschodu czytelne są relikty bramy wjazdowej. Dostęp do grodziska broniony był dodatkowo przez wał podłużny odcinający przesmyk między jeziorami.
Z grodziskiem w Dybowie związana jest dawna legenda o rycerzu, który nie pozwolił swej córce wyjść za mąż. Następnie w wyniku czarów zamek zapadł się i wszystko zginęło. Zaklęta panna podobno ukazuje się w czwartkowe wieczory wśród fal jeziora i rozkołysanych wiatrem trzcin. Czasem podobno usłyszeć można jej płacz.
Uwaga: w literaturze grodzisko jest wzmiankowane również pod nazwą Chełchy.

Gołdap „Piękna Góra”, gm. Loco (zobacz zdjęcia)
Grodzisko ulokowane było w północno-wschodniej części Pięknej Góry. Dawniej w opowieściach ludowych przejawiała się legenda o wznoszącym się na szczycie wzgórza zamku, który miał srogiego pana. Na mocy wyroku boskiego poprzez uderzenie piorunem zamek zapadł się pod ziemię. Od tej pory często widywano na jego miejscu białą damę – córkę pana zamku – która czekała na wybawienie. Podobno ostatnio poszła ona z duchem czasu… i widuje się ją w nocy zjeżdżającą na nartach, nieco rzadziej jak podróżuje wyciągiem krzesełkowym.
Obecnie teren rekreacyjny. Ze wzgórza rozciąga się wspaniały widok na Gołdap i okolicę.

Gorczyce, niem., Gorczitzen, gm. Prostki (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pierścieniowate, położone w południowo-zachodniej części wsi, przy rzeczce Różanica (prawy dopływ rz. Ełk). Średnica obiektu wynosi ok. 30 m. Wały wznoszą się na wysokość ok. 2 m. W południowej części widoczne pozostałości bramy wjazdowej. Na północ od wałów znajdowała się osada.

Gorłówko, niem. Gorlowken, gm. Stare Juchy (zobacz zdjęcia)
Obiekt zwany “Zamkową Górą” znajduje się w odległości ok. 2 km na północny-zachód od Gorłówka, przy drodze na Pietrasze. Grodzisko nie posiada wałów, jedynie spłaszczony majdan.

Grodzisko, gm. Banie Mazurskie (zobacz zdjęcia)
Monumentalne grodzisko położone w południowo-zachodniej części wsi. Jego powierzchnia wynosi ok. 2 ha. Użytkowane ono było od wczesnej epoki żelaza do czasów średniowiecza. Od strony północy czytelne relikty wałów kamienno-ziemnych oraz bramy wjazdowej. Stoki grodziska wysokie i strome, jedynie od południa łagodniejsze i chronione dodatkowo trzema wałami. W centralnej części majdanu znajduje się staw z którym wiążą się dawne ludowe legendy. Jedna z nich opowiada o przeklęciu zamku przez napadniętego mnicha. W wyniku tego zamek zapadł się, a na jego miejscu pojawiło się jeziorko na którym widywano pływającą skrzynię i pilnowanej przez czarnego psa. O prawdziwości powyższej opowieści może poświadczyć sam autor tego tekstu, którego czarny wielki pies przepędził z grodziska.

Kolniszki, gm. Gołdap dawniej Collnischken (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone na zachód od wsi na wzgórzu 268 m zwanym „Zameczna Góra” (w literaturze niemieckiej „Wispenberg”). Brak jest widocznych śladów obwałowań. Przypuszczalnie wzgórze pełniło w przeszłości doskonałą rolę obserwacyjną, z grodziska roztacza się doskonały widok na okolice. Niedawno zachodnia część wzgórza została całkowicie zniszczona.

Krzywe, niem. Krzywen, gm. Prostki
Dawne grodzisko, przypuszczalnie zamek Ryngenbrast wzmiankowany w 1360 r. Obiekt został doszczętnie zniwelowany przez mieszkańców wsi pod koniec XIX wieku.

Liski, niem. Lissken, gm. Stare Juchy
W odległości ok. 1,5 km na wschód od wsi znajdowało się grodzisko, wzmiankowane w literaturze niemieckiej, jako Wallberg. Stanowisko całkowicie zniszczone na skutek założenia żwirowni.

Malinówka, niem. Mallinowken, gm. Ełk (zobacz zdjęcia)
Wzgórze 145 m, w pobliżu drogi z Malinówki na Bałamutowo. Jest to zniszczony kopiec o wysokości 2,5 m i średnicy ok. 24 m. Przypuszczalnie punkt obserwacyjny związany z średniowiecznym szlakiem komunikacyjnym.

Mieruniszki „Piaskowa Góra”, gm. Filipów dawniej Mierunisken, Merunen (zobacz zdjęcia)
Grodzisko refugialne położone na południowy-zachód od miejscowości w odległości około 1 km. Obiekt nie jest obwałowany i posiada płaski majdan. Wysokość wzgórza sięga ok. 10 m. Stanowisko niszczone jest przez żwirownię. W przeszłości Mieruniszki stanowiły centrum ważnej włości Jaćwieskiej. Nie jest wykluczone, że właśnie w pobliżu tego grodziska rozegrały się krwawe walki Krzyżaków z Jaćwingami w 1278 r.

Mieruniszki, gm. Filipów dawniej Mierunisken, Merunen (zobacz zdjęcia)
Przypuszczalny gródek strażniczy Jaćwieski. Stanowisko położone jest na kulminacji wzgórza bezpośrednio na południe od drogi Kowale Oleckie – Suwałki w odległości 1 km na zachód od wsi. Jest to kamienno-ziemny nasyp o średnicy ok. 25 m. Mógł on pełnić rolę obserwacyjno-ostrzegawczą w związku z biegnącym tutaj w średniowieczu szlakiem drożnym.

Odoje, niem. Odoyen, gm. Orzysz (zobacz zdjęcia)
Okazałe wzgórze 152 m, położone w odległości ok. 1,5 km na wschód od Odojów. Obiekt zwany dawniej Fuchs Berg (Lisia Góra). Przypuszczalnie grodzisko jaćwieskie. Ze wzgórza doskonały widok na okolicę.

Ostrów, gm. Stare Juchy (zobacz zdjęcia)
Okazałe grodzisko położone w odległości około 700 m na północny-zachód od zabudowań przysiółka Ostrów (na zachód od Skomacka Wielkiego). Obiekt o wymiarach 58 x 30 nie jest obwałowany i posiada płaski majdan. W połowie jego wysokości znajduje się taras na którym w dawnych czasach znajdowano pozostałości węgli drzewnych. Z majdanu roztacza się piękny widok na pobliskie jezioro Wylewy (Czarne). Grodzisko jest uważane przez niektórych historyków za gród Jaćwieski Kymenow.

Rajgród, gm. loco (zobacz zdjęcia)
Monumentalne grodzisko jaćwieskie położone w zachodniej części miasta, na półwyspie wcinającym się w Jezioro Rajgrodzkie. Przypuszczalnie znajdował się tutaj wzmiankowany w latopisach gród Raj. W 1360 r. miała miejsce nieudana próba wybudowania zamku przez Kazimierza Wielkiego, który został zniszczony przez Krzyżaków. W późniejszych latach znajdował się zamek, zniszczony następnie podczas wojen szwedzkich. Ze wzgórza roztacza się wspaniały widok na okolicę.

Rogale, gm. Stare Juchy (zobacz zdjęcia)
Grodzisko ulokowane na wysokiej krawędzi przy północno-zachodnim krańcu jeziora Rogale Wielkie. Elipsowaty majdan o wymiarach 30 x 25 m otoczony jest pierścieniem wału co stworzyło charakterystyczną nieckę. Po drugiej stronie jeziora znajduje się duże kopulaste wzgórze (165 m) na którym J. Guise w XIX w. stwierdził pozostałości grodziska.

Skomack Wielki, gm. Stare Juchy (zobacz zdjęcia)
Przypuszczalne grodzisko położone bezpośrednio na południe od miejscowości. Jest to półwyspowe wzgórze otoczone z trzech stron mokradłami. Kulminacja wyniesienia jest płaska, ściany dość strome. Na szczycie okopy z czasów II wojny światowej.

Skomętno, niem. Skomanten, gm. Kalinowo (zobacz zdjęcia)
W lesie, nad Jeziorem Skomętno znajdują się dwa grodziska, przypuszczalnie związane z wodzem jaćwieskim Skomandem. Pierwszy obiekt jest położony na wschód od jeziora, między dwoma leśnymi strumieniami. Drugi znajduje się przy południowo-wschodnim brzegu, w odległości 3 km od Pisanicy.

Stare Juchy, Alt Jucha (później Fliessdorf), gm. loco (zobacz zdjęcia)
Wzgórze zwane “Zamkową Górą” położone jest w odległości ok. 1 km na zachód od miejscowości. Dawne grodzisko jaćwieskie jest ulokowane bezpośrednio na południe od szosy na Wydminy i Jeziora Jędzelewo. Wysokość wzgórza wynosi ok. 12 m. Majdan jest płaski, o wymiarach 20 x 22 m, wydłużony na osi wschód-zachód.

Szeligi, niem. Selligen, gm. Ełk (zobacz zdjęcia)
Grodzisko jaćwieskie położone na południowy-zachód od wsi, nad Jeziorem Selmęt. Jest to wał o wysokości dochodzącej do 4 m, szerokości 20 m i długości ok. 60 m, który odcina od strony lądu niewielki półwysep. Od północy, gdzie znajduje się czoło wału widoczne relikty fosy.

Szwałk, gm. Kowale Oleckie dawniej Schwalg (zobacz zdjęcia)
Grodzisko jest oddalone od miejscowości Szwałk 2 km w kierunku północno-wschodnim. Położone jest na wschodnich rubieżach Puszczy Boreckiej, nad stromym brzegiem jeziora Cichy. Nie jest obwałowane, od lądu odcięte jest naturalnym wąwozem. Przypuszczalnie użytkowane było w epoce żelaza.

Talusy, niem. Talussen, gm. Ełk (zobacz zdjęcia)
Wzgórze położone na północ od wsi, po przeciwnej stronie drogi nr 16 (Ełk-Orzysz). Grodzisko jaćwieskie zwane Pilochownią. Na dawnym majdanie grodu obecnie znajduje się cmentarz żołnierzy poległych podczas I wojny światowej.

Wężewo, gm. Kowale Oleckie (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane „Starym Szańcem” położone jest w odległości około 2 km na północny-zachód od miejscowości na terenie leśnego rezerwatu „Cisowy Jar”. Usytuowane zostało wśród głębokich parowów, które dodatkowo utrudniały jego dostępność. Zdaniem niektórych historyków (np. Max Toeppen) pod Wężewem miała miejsce w 1277 r. bitwa Jaćwingów z Krzyżakami (Winse).

Zebrał i opracował: Robert Klimek

Wszystkie zdjęcia (z wyjątkiem zaznaczonych) pochodzą z prywatnej kolekcji Roberta Klimka i jakakolwiek kopiowanie do celów komercyjnych, musi być z nim, jako autorem, uzgodnione. Każdy kto czyni inaczej, narusza to prawo i musi być świadom konsekwencji wynikających z ustawy o prawie autorskim. Kontakt e-mail z autorem znajduje się na stronie głównej.

Uwaga! Prezentowane materiały nie są przewodnikami dla poszukiwaczy historycznych zabytków, lecz mają na celu promowanie wiedzy o grodziskach poprzez edukację. Informujemy, że osoby przyłapane na niszczeniu obiektów zabytkowych zgodnie z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Na podstawie art. 111 powyższej ustawy może nastąpić przepadek urządzeń do poszukiwania.