Pogezania

Średniowieczne założenia obronne ziemi Pogezan.

Barkweda, gm. Dywity  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie ulokowane w zakolu „Starej” Łyny, w odległości ok. 500 m na południowy-wschód od wsi. Całość założenia obronnego otoczona jest wałem i suchą fosą. Od strony wschodniej, gdzie nie było dobrych naturalnych warunków obronnych fosa jest doskonale czytelna i jej głębokość miejscami przekracza 1m. Majdan grodziska o wymiarach 50 x 25 m posiada kształt owalny. W XIX w. na plateau został założony wiejski cmentarz i kaplica. Obok rosną stare dęby, które podobno pamiętają potyczkę z kampanii napoleońskiej w 1807 r. Niestety dąb Napoleona do naszych czasów już nie ocalał.
Grodzisko zostało oznaczone tablicą konserwatorską.

Cerkiewnik, gm. Dobre Miasto  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie położone w lesie w odległości ok. 600 m na południowy-zachód od leśnictwa Chmury. Całość założenia obronnego została usadowiona w widłach dwóch głębokich parowów. Od strony południowo-zachodniej znajdowała się brama wjazdowa, która wzmocniona była dwoma dodatkowymi wałami ziemnymi. Majdan o wymiarach 50 x 40 m posiada nieregularny zarys, zbliżony do owalu. Powyższe grodzisko pełniło rolę refugium i było użytkowane w okresie epoki żelaza oraz we wczesnym średniowieczu. Prawdopodobnie należało ono do pobliskiej ziemi Glottowii.

Cerkiewnik, gm. Dobre Miasto
Drugie grodzisko ulokowane zostało w odległości ok. 600 m w kierunku południowo-wschodnim od opisanego powyżej i również znajduje się w lesie. Obiekt położony jest u zbiegu dwóch głębokich wąwozów. Grodzisko posiada owalny majdan o wymiarach 40 x 30 m, który jest wypiętrzony do ok.3 m i otoczony wałem. W miejscu, gdzie warunki naturalne nie dawały wystarczającej obrony usypany został drugi wał, którego wysokość sięga do 0,7 m.
Uwaga: w literaturze niemieckiej obiekt był znany jako Różynka.

Cerkiewnik „Kapelusz”, „Podomna Góra”, gm. Dobre Miasto  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie zwane potocznie „Kapeluszem”. Obiekt o wysokości 4 m ma charakter nasypowy. Rozmiary 30 x 20 m. Widoczne jest lekkie zaklęśnięcie majdanu w centralnej części co skłania do przypuszczenia, mogła się tam znajdować wieża strażnicza. Z grodziska roztacza się doskonały widok na Cerkiewnik i jezioro Limajno. W odległości ok. 700 m na południowy-zachód znajduje się wczesnośredniowieczne cmentarzysko pruskie.
Grodzisko zostało oznaczone tablicą konserwatorską.

Chmury (Wilki), gm. Dobre Miasto  (zobacz zdjęcia)
Niewielki gródek o wysokości 2,5 m położony jest na zachodnim brzegu jeziora Limajno w pobliżu leśnictwa Chmury. Obiekt ulokowany został na wysokiej skarpie sięgającej 10 m. Posiada kształt elipsy o wymiarach 20 x 8 m. Przypuszczalnie opisywany gródek mógł pełnić rolę strażnicy związanej z położonym na przeciwnym brzegu jeziora kopcem wartowniczym „Kapelusz” w Cerkiewniku.
Grodzisko zostało oznaczone tablicą konserwatorską.

Głotowo, gm. Dobre Miasto
Dawne centrum ziemi pogezańskiej Glottowii. Zapewne Glotowo pełniłoby rolę ośrodka miejskiego, gdyby nie najazd i spustoszenie Litwinów w 1300 r. Rolę ośrodka ziemi zaczęło później pełnić Dobre Miasto, które w chwili lokacji w 1329 r. posiadało lepsze warunki obronne. Zdaniem Hansa Crome w Glotowie znajdowały dwa grodziska. Dzisiaj trudno stwierdzić, w którym dokładnie miejscu one się znajdowały, ponieważ brakuje jednoznacznych wyznaczników w terenie mogących potwierdzić powyższe zdanie. Przypuszczalnie jedno z nich znajdowało się bezpośrednio na północny-wschód od kościoła w miejscu, gdzie znajduje się ostatnia stacja drogi krzyżowej.

Jarandowo, gm. Lidzbark Warmiński  (zobacz zdjęcia)
Domniemane grodzisko położone jest w centrum wsi na wysokim i stromym półwyspowym wzgórzu. Na jego szczycie znajduje się kościółek wybudowany w II poł. XIX w. na miejscu kaplicy z 1794 r.. Dzisiaj trudno jednoznacznie stwierdzić, czy w czasach Prusów znajdowało się tutaj grodzisko. W miejscu, gdzie hipotetycznie mógł się znajdować wał zaporowy wybudowany został dom mieszkalny i budynki gospodarcze.

Kabikiejmy Górne, gm. Dobre Miasto  (zobacz zdjęcia)
Półwyspowe grodzisko ulokowane zostało nad stromym brzegiem strumienia Dratwa (prawy dopływ Łyny) w odległości 500 m na południe od wsi. Obiekt posiada nieckowatą formę i odcięty jest od północy wałem o wysokości 3 m. Osada przygrodowa w świetle badań archeologicznych użytkowana była w okresie wczesnego średniowiecza do XIII w. Przypuszczalnie było to najbardziej wysunięte na wschód grodzisko ziemi Glottowii. W odległości 500 m na południowy-zachód od powyższego stanowiska znajduje się grodzisko w Sętalu.

Kretowiny, gm. Morąg, dawniej Kranthau (zobacz zdjęcia)
Dawna osada obronna położona na wysokim wzgórzu w północnej części półwyspu. Strome ściany wzniesienia dodatkowo stwarzały doskonałe warunki obronne. Stanowisko było zamieszkane w czasach epoki żelaza.

Lidzbark Warmiński, gm. Loco  (zobacz zdjęcia)
Według Hollacka w zachodniej części miasta miało się znajdować grodzisko. Przypuszczalnie było ono użytkowane jeszcze w czasach epoki żelaza. Obecnie brak jest potwierdzenia obiektu w terenie.
Na terenie obecnego zamku, w widłach Łyny i Symsarny znajdował się gród pruski. Było to niezwykle strategiczne miejsce jak i dla Prusów, tak i dla zakonu ze względu na prowadzący szlak drożny z Elbląga i Braniewa na Litwę. Szczególnie krwawe walki miały tutaj miejsce w czasie II powstania pruskiego.
Obecnie trudno jednoznacznie stwierdzić, jakie plemię pruskie użytkowało powyższe grodziska. Zdania historyków w tej kwestii bardzo podzielone. W kronice Piotra Dusburga czytamy, że w latach 40-tych XIII w. Lidzbark Warmiński był grodem Warmów, później znajdujemy informację, że w czasie II powstania Prusów należał do Pogezanii. Według Max Toeppena była to ziemia Pogezanów, natomiast zdaniem Jana Powierskiego okolice Lidzbarka Warmińskiego należały do „Małej Barcji”.

Łaniewo, gm. Lidzbark Warmiński  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko w Łaniewie położone jest na lewym brzegu Łyny w odległości 1 km na południe od wsi. Ulokowane zostało na wzgórzu w zakolu rzeki. Od zachodu dostęp był zabezpieczony starorzeczem Łyny. Majdan o rozmiarach 70 x 30 m jest nieobwałowany. Od strony południowej występuje obniżenie obiektu co skłania do przypuszczenia, że znajdowała się tam brama wjazdowa. W średniowieczu przez Łaniewo przebiegał szlak drożny z Lidzbarka Warmińskiego do Ornety.

Medyny, gm. Lidzbark Warmiński
W dokumencie lokacyjnym z 1321 r. znajduje się wzmianka o pozwoleniu wybudowania przez mieszkańców Medyn gródka obronnego. Niestety do dzisiejszych czasów nie pozostały po nim żadne ślady. Brak jest również możliwości ustalenia w którym miejscu wspomniany gródek miałby się znajdować.

Pityny, gm. Miłakowo, dawniej Pittenhen (zobacz zdjęcia)
Półkolisty wał o długości 25 m i wysokości 2,5 m znajdujący się w lesie 500 m na północny-wschód od zabudowań przysiółka Pityny. Obiekt ulokowany jest na wzgórzu 134 m i sprawia wrażenie nieukończonego grodziska. W niemieckiej literaturze przedwojennej grodzisko było wzmiankowane jako Banaszki (niem. Banners).
W odległości ok. 400 m na wschód od opisywanego wału znajduje się przypuszczalne półwyspowe grodzisko.

Podągi, gm. Godkowo
Grodzisko pruskie położone w lesie, około 1,7 km na południowy wschód od wsi. Obiekt posadowiony na wąskim cyplu morenowym ograniczonym z trzech stron głębokimi jarami o bardzo stromych stokach. Północna część grodziska zabezpieczona była w miejscach łatwiej obronnych suchą fosą i niedużym wałem zaporowym. Od strony południowo-zachodniej majdan obiektu (długość – 60 m, szerokość – 35 m, powierzchnia – 21 arów) odcięty został od nasady cypla systemem umocnień złożonym z dwóch potężnych wałów, przedzielonych dwiema suchymi, głębokimi fosami. W zachodniej części tego odcinka umocnień wyraźnie czytelny jest wjazd bramy, który najpewniej broniony był jeszcze wieżą strażniczą (jej relikty czytelne są w formie masywnego kopca, który znajduje się w ciągu zewnętrznego pierścienia umocnień. Na majdanie odkryto nieliczne fragmenty ręcznie lepionej i obtaczanej ceramiki.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Uwaga: Miejscowość Podągi znajduje się w obrębie gminy Godkowo, jednak sam teren grodziska należy już do gminy Miłakowo. W związku z tym, że powyższy obiekt funkcjonuje w literaturze pod nazwą Podągi autorzy utrzymali powyższe nazewnictwo.

Rotajny, gm. Miłakowo
Grodzisko pruskie położone 0,8 km na północny wschód od zniszczonego po wojnie folwarku. Obiekt usytuowany na cyplowato uformowanej w tym miejscu krawędzi południowego brzegu doliny Pasłęki. Elipsowaty, wydłużony po linii wschód – zachód majdan grodziska (wymiary – 41×26 m, powierzchnia – około 10 arów) oddzielony jest od północy szeroką doliną Pasłęki, a od zachodu głębokim jarem, na którego dnie znajduje się koryto bezimiennego strumienia – lewobrzeżnego dopływu Pasłęki. Majdan grodziska broniony jest od południa – czyli od nasady cypla – dwoma łukowatymi wałami o wysokości 5 i 3 m, które przedzielone są fosą o maksymalnej głębokości 8 m, względem korony wewnętrznego wału.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Runowo – Ignalin, gm. Lidzbark Warmiński
Grodzisko położone w odległości 1,5 km na północny-zachód od wsi Ignalin. Na wzgórzu nieznacznie wklęsły majdan o rozmiarach 65 x 40 m. Stanowisko zostało częściowo zniwelowane w wyniku prowadzenia gospodarki rolnej.

Sętal, gm. Dywity  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone jest nad południowym stromym brzegiem strumienia Dratwy (dopływ Łyny) w odległości 1,5 km na północny-zachód od miejscowości. Obiekt posiada kształt nieregularnego owalu o wymiarach 38 x 22 m i wysokości 7 m od strony północnej i użytkowany był w okresie wczesnego średniowiecza. Według przeprowadzonych na pobliskiej osadzie badań archeologicznych największe nasilenie osadnictwa w Sętalu miało miejsce w XI w. W odległości 500 m na północny-wschód znajduje się grodzisko w Kabikiejmach Górnych.

Strużyna, gm. Morąg
Rozległe grodzisko pruskie zwane dawniej Johannisberg, położone w lesie, 1,5 km na wschód od wsi. Obiekt usytuowany na wysokim cyplu o naturalnie obronnych walorach, który ograniczony jest od północy głęboką doliną Srebrnej Strugi, a od wschodu częściowo osuszonym Jeziorem Długim. Na wschodnim skraju plateau cypla znajduje relikt gródka (pierścieniowaty wał o wysokości 1 m zamykający kolisty w planie majdan o średnicy 21 m). Plateau tego rozległego (długość – 170 m, szerokość – 110 m, powierzchnia około 1,9 ha) założenia obronnego oddzielone jest od nasady cypla fosą i kamienno-ziemnym wałem zaporowym (wysokość – 1,5 m), w którego północnym skraju znajduje się wyraźny kopiec, będący najpewniej pozostałością wieży strażniczej. Strużynę odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1352 r.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Swobodna, gm. Dobre Miasto  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko półwyspowe położone w odległości 1,5 km na północny-zachód od miejscowości. Obiekt jest malowniczo położony w widłach dwóch głębokich jarów. Od północy przekopana została dodatkowo fosa. Całość założenia obronnego nie jest obwałowana. Majdan o wymiarach 30 x 25 m jest płaski. Powyższe grodzisko przypuszczalnie należało do ziemi Glottowii, która wchodziła w skład Pogezanii.

Wenecja, gm. Morąg
Strażnica-gródek pierścieniowaty położona 2 km na południowy zachód od wsi, przy północnym brzegu jeziora Bartężek. Kolisty w planie obiekt (średnica – 25,5 m, wysokość – 3,2 m) ma w centralnej części wgłębienie o średnicy 7 m i głębokości 1,8 m, będące najpewniej reliktem wieży strażniczej. Wenecję odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w1336 r.
Chronologia: późne średniowiecze (XIV-XV w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Workiejmy, gm. Lidzbark Warmiński
W odległości ok. 500 m na północny-wschód od zabudowań wsi znajduje się wczesnośredniowieczne grodzisko pierścieniowate. Majdan o rozmiarach 70 x 30 jest wydłużony na osi północ-południe. Obiekt posiada dwa rzędy częściowo zniwelowanych wałów.

Wojdyty, gm. Lidzbark Warmiński  (zobacz zdjęcia)
Obiekt jest ulokowany na prawym brzegu Łyny, w odległości ok. 3 km na południowy-zachód od Rogórza. Całość założenia obronnego jest położona na wysokiej skarpie sięgającej 25 m wysokości w pobliżu ujścia bezimiennego cieku wodnego do Łyny. Dzięki temu grodzisko z trzech stron posiada doskonałe obronne warunki naturalne. Od strony północnej, w miejscu gdzie jest najłatwiejszy dostęp został usypany wał wysokości 4 m i przekopano fosę. W północno-wschodnim narożu założenia obronnego czytelne są relikty bramy wjazdowej.

Brak potwierdzenia w terenie:
– Gietrzwałd
– Brąswald
– Markiejmy
– Medyny

Zebrał i opracował: Robert Klimek

Wszystkie zdjęcia (z wyjątkiem zaznaczonych) pochodzą z prywatnej kolekcji Roberta Klimka i jakakolwiek kopiowanie do celów komercyjnych, musi być z nim, jako autorem, uzgodnione. Każdy kto czyni inaczej, narusza to prawo i musi być świadom konsekwencji wynikających z ustawy o prawie autorskim. Kontakt e-mail z autorem znajduje się na stronie głównej.

Uwaga! Prezentowane materiały nie są przewodnikami dla poszukiwaczy historycznych zabytków, lecz mają na celu promowanie wiedzy o grodziskach poprzez edukację. Informujemy, że osoby przyłapane na niszczeniu obiektów zabytkowych zgodnie z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Na podstawie art. 111 powyższej ustawy może nastąpić przepadek urządzeń do poszukiwania.