Bajtkowo (dawniej Baitenberg), gm. Ełk (zobacz zdjęcia)
Obrobiony kamień w kształcie walca wysokości ok 50 cm znajduje się na niższym majdanie Jaćwieskiego grodziska. Przypuszczalnie mógł on pełnić rolę podstawy do misy kamiennej.

Bisztynek (dawniej Bischofstein), gm. Loco (zobacz zdjęcia)
Największy na Mazurach głaz narzutowy zwany potocznie “Diabelskim kamieniem”. Wysokość jego sięga 3,16 m. Znajduje sie on we wschodniej części miasta. Od głazu pochodziła niemiecka nazwa miasta, która znaczyła “Biskupi kamień”. W czasach plemiennych okolice Bisztynka znajdowały się na terenie Barcji.

Borecka Puszcza (dawniej Borkener Forst), gm. Kruklanki (zobacz zdjęcia)
Potężny głaz narzutowy o obwodzie 13,2 m i wysokości 2,35 m znajduje się w centralnej części Puszczy Boreckiej. Potocznie jest nazywany “Diabelskim kamieniem”.

Bukwałd (dawniej Buchwalde), gm. Dywity (zobacz zdjęcia)
W lesie w odległości ok. 3 km na północny-wschód od Bukwałdu w pobliżu drogi do Pistek znajduje się słup kamienny o wysokości ok. 1,5 m. Kamień w swoim kształcie jest bardzo zbliżony do tzw. “baby pruskiej”. Biorąc pod uwagę metodę obróbki kamienia można przypuszczać, że został on wyrzeźbiony jeszcze w czasach średniowiecznych. Niewykluczone, że obiekt ten spełniał dawniej rolę kultową z uwagi duże cmentarzysko kurhanowe znajdujące się w jego pobliżu. W późnym średniowieczu mógł pełnić rolę znaku drogowego lub granicznego gdyż w okolicy przebiegała granica pomiędzy komornictwem olsztyńskim i dobromiejskim.

Długi Kąt (dawniej Klarheim), gm. Biała Piska (zobacz zdjęcia)
Dawne miejsce kultu pogańskiego zwane “Starą kamnicą” znajduje się w lesie na północny-zachhód od miejscowości. Do obecnych czasów zachowały się jeszcze kamienny stół ofiarny i misa. Dawniej miejsce otoczone jeszcze było kamiennym kręgiem. W literaturze niemieckiej wzmiankowane jako “Heidengericht” co oznaczało Pogański sąd.

Dybowo (dawniej Dommelhof), gm. Mikołajki (zobacz zdjęcia)
Kamień ofiarny położony ok. 2 km na południe od zabudowań Mikołajek. Usytuowany jest na wzgórzu z którego roztacza się widok na Jezioro Śniardwy. Głaz posiada dwie misy ofiarne. Wymiary obiektu: wysokość ok. 1,2 m od zachodniej strony, obwód ok. 12 m.

Gierłoż (dawniej Görlitz), gm. Kętrzyn (zobacz zdjęcia)
Głaz położony jest na wschodnim brzegu jeziora Moj. Wysokość jego sięga 1,25 m, zaś obwód 9 m. Jest to kamień ofiarny Bartów. W jego górnej części wyżłobiona jest “misa ofiarna”, obok znajduje się płaski głaz pełniący dawniej rolę “stołu ofiarnego”. W pobliżu znajdowało się dawne cmentarzysko. Od kamienia pochodziła niemiecka nazwa pobliskiej wsi Schwarzstein – obecnie Czerniki.

Grazymy (dawniej Grasnitz), gm. Ostróda (zobacz zdjęcia)
Głaz znajduje się przy szosie do wsi Grazymy, w pobliżu grodziska. Wieść gminna niosła, że był pod nim schowany klucz do bram zamczyska, które mieściło się niegdyś na grodzisku.

Jakunówka (dawniej Jakunen), gm. Pozezdrze (zobacz zdjęcia)
Na południowy-wschód od wsi na stoku wzgórza znajduje się “Diabelski kamień”. W górnej części głazu znajduje się “misa ofiarna”, dookoła widoczne są ślady bruku kamiennego. Obiekt znajduje się na dawnym pograniczu Galindii i Jaćwieży.

Kruklanki (niem. Kruglanken), gm. loco (zobacz zdjęcia)
W 1907 r., podczas badań cmentarzyska z okresu wpływów rzymskich, odnotowano duży kamień zwany „Gansenstein”, pod którym znaleziono warstwę spalenizny, ceramikę i fragmenty przepalonych kości. Głaz znajdował się na obrzeżu nekropoli, w pobliżu Jeziora Brożówka. W miejscu, gdzie dawniej był kamień obecnie są ruiny bunkrów z czasów II wojny światowej.

Klusy (dawniej Klaussen), gm. Ełk (zobacz zdjęcia)
Diabelski kamień przy wiejskim kościele. Prawdopodobnie dawny ołtarz Jaćwingów. Na kamieniu można zaobserwować ślady diabelskich kopyt.

Muntowo (dawniej Muntau), gm Mrągowo (zobacz zdjęcia)
Dwa głazy o wysokości 2,7 m i 1,8 m zwane potocznie “Bliźniętami”. Znajdują sie one na wzgórzu pomiędzy Muntowem, Użrankami i Zalcem. Przypuszczalne jest to dawne miejsce kultu galindzkiego. W literaturze wzmiankowana jest “Nieduszowa Góra” na północ od Zalca, jako miejsce kultowe. Weryfikacje terenowe autora wykluczają jednak istnienie stanowiska na północ od Zalca. Prawdopodobnie informacja dotyczyła opisywanego obiektu, natomiast błędnie określono kierunek geograficzny.

Nowe Guty (dawniej Seegutten), gm. Orzysz (zobacz zdjęcia)
W okolicy wsi nad brzegiem jeziora Śniardwy znajdują się liczne głazy. Te zaprezentowane na zdjęciach znajdują się w pobliżu przypuszczalnego grodziska.

Olsztyn (niem. Allenstein), gm. loco
Kamień ofiarny Prusów odkryty w 1876 r., podczas prac ziemnych przy budowie kościoła ewangelickiego. Obecnie znajduje się pod ołtarzem tej świątyni. Prawdopodobnie od niego pochodzi niemiecka nazwa miasta Allenstein.

Rombinus, Litwa (zobacz zdjęcia)
Kamień ofiarny, położony nad Niemnem, na kulminacji Świętej Góry Rombinus. Obiekt jest wysoki na ok. 80 cm. Na jego powierzchni wyżłobiony jest tryzub. Miejsce było siedzibą pruskich bóstw: Laimy, Laumy i Potrimpusa. Obecnie Rombinus chętnie odwiedzają Litwini. Wybudowali oni nawet obok głazu ofiarnego kamienny słup, na którym pozostawiają monety. Na miejscu, na tablicach informacyjnych jest napisane, że było to miejsce kultu Litwinów, co nie jest prawdą. Rombinus był ważnym ośrodkiem kultu plemienia pruskiego – Skalowów.

Siniec (dawniej Blaustein), gm. Srokowo
W lesie na północny-wschód od wsi Siniec znajduje się potężny głaz o obwodzie 18 m i wysokości 1,6 m. Jego “siodłowaty” kształt sugeruje, że spełniał on dawniej rolę kamienia ofiarnego. Obiekt znajduje się na dawnym pograniczu plemiennym Barcji i Galindii.

Stare Juchy (dawniej Fliessdorf), gm. Loco (zobacz zdjęcia)
Kamień ofiarny Jaćwingów, owiany licznymi legendami. Obiekt położony jest na północ od miejscowości. Podobno od krwi płynacej po nim ze składanych zwierząt ma pochodzić nazwa Jucha. Obiekt posiada wymiary: wysokość 1,5 m, długość 4 m, szerokość 3 m i obwód 12 m.

Szczepkowo “Łąki Staświńskie”, gm. Wydminy
W odległości ok. 3 km na południowy-zachód od Wydmin, na wschodnim skraju tzw. 'Łąk Staświńskich’, znajdował się „Święty Kamień”, zwany dawniej Himmelreich. Swoim kształtem przypominał leżący, wydłużony trójkąt. Jego wymiary wynosiły: obwód 10,2 m, wysokość 1,28 m, długość 3,25 m i szerokość 2,4 m. Poszukiwania głazu, jak i wywiad środowiskowy wśród mieszkańców Szczepkowa dały wynik negatywny.

Tolkmicko (dawniej Tolkemit), gm. Loco (zobacz zdjęcia)
Święty kamień Warmów znajduje się w wodach Zalewu Wiślanego w odległości ok. 40 m od brzegu. Wysokość jego sięga 2,3 m (ok. 1 m jest pod wodą), zaś obwód wynosi 12 m. W górnej częci widoczna jest “misa ofiarna”.

Vistytis, r. Vilkaviskis, Litwa (zobacz zdjęcia)
Potężny monument położony na północ od Vistytis, obok granicy litewsko-rosyjskiej. Kamień posiada wymiary: 3,7 m wysokości, 7,2 m długości, 5,7 m szerokości i 16,86 m obwodu. Na szczycie obiektu znajduje się misa ofiarna. Na tablicy informacyjnej widnieje zapis, że głaz był ołtarzem starolitewskiej wiary, co nie jest zgodne z prawdą, gdyż był to ważny kultowy kamień Jaćwingów.

Wojnowo (dawniej Eckertsdorf), gm. Ruciane-Nida (zobacz zdjęcia)
Obszerne głazowisko rozpościerające się w lesie, na południe od Wojnowa.

Wysoka Wieś (dawniej Kernsdorf), gm. Ostróda
Kamień ofiarny położony jest w pobliżu Dylewskiej Góry. Jego wymiary wynoszą: obwód 9,1 m, wysokość 1,25 m. Znajdował się on na terytorium Sasinów.

Wyspa Kormoranów, Wysoki Ostrów (dawniej Wisotzki Insel), gm Giżycko (zobacz zdjęcia)
Na wyspie znajdowało się dawniej grodzisko pruskie. U jego podnóża położony jest kamień o wysokości ok. 1,20 m posiadający cechy dawnej obróbki. Przypuszczalnie pełnił on rolę tzw. “stołu ofiarnego”.

Zdory (dawniej Dorren), gm. Pisz (zobacz zdjęcia)
Głazy na skraju lasu, przy drodze do wsi Kwik.

Żywki (niem. Siewken), gm. Kruklanki (zobacz zdjęcia)
Potężne sanktuarium, które było odnotowane w przedwojennych niemieckich archiwaliach. Później zapomniane zostało, aż do 2007 r. Stanowisko położone jest na wschód od Jeziora Kruklin, wśród leśnych mokradeł. W centralnej części sanktuarium ulokowany jest kamień o średnicy ok. 4 m, który w górnej części posiada wgłębienie, będące przypuszczalnie misą ofiarną. Na wschodnim skraju miejsca kultowego znajduje się duży płaski głaz, posiadający ślady dawnej obróbki. Prawdopodobnie pełnił rolę stołu ofiarnego. Na obszarze stanowiska znajduje się ok. 20 dużych kamieni. W pobliskiej odległości odnotowane zostały dwa cmentarzyska, w Grądach i Żywkach, pochodzące z czasów wpływów rzymskich. Nekropola w Żywkach wykorzystywana jeszcze była w czasach wczesnego średniowiecza.

Zebrał i opracował : R. Klimek

Święte kamienie Prusów znane z literatury (na podstawie: M. Hoffmann, Miejsca i obiekty kultu pogańskich Prusów, Czarownice – Funeralia lednickie 2, Wrocław-Sobótka 2000, s. 151-166):
Awajki, b. Ballethen, Bartoszyce, b. Bisserken, Borisowo (b. Kraussen), Dubrowka (b. Regehnen), Dybowo, Dzierzgoń, Gierłoż, b. Grundfeld, Kretowiny, Krugłowo (b. Polennen), Kryłowo (b. Nordenburg), b. Kurpchen, Mamonowo (b. Heiligenbeil), Mątki, Nowa Jucha, Olsztyn, Pisz, Sadowoje (b. Kreuzburg), Sępopol, Tolkmicko, b. Wargen, Wysoka Wieś.

Wszystkie zdjęcia (z wyjątkiem zaznaczonych) pochodzą z prywatnej kolekcji Roberta Klimka i jakakolwiek kopiowanie do celów komercyjnych, musi być z nim, jako autorem, uzgodnione. Każdy kto czyni inaczej, narusza to prawo i musi być świadom konsekwencji wynikających z ustawy o prawie autorskim. Kontakt e-mail z autorem znajduje się na stronie głównej.

Uwaga! Prezentowane materiały nie są przewodnikami dla poszukiwaczy historycznych zabytków, lecz mają na celu promowanie wiedzy o grodziskach poprzez edukację. Informujemy, że osoby przyłapane na niszczeniu obiektów zabytkowych zgodnie z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Na podstawie art. 111 powyższej ustawy może nastąpić przepadek urządzeń do poszukiwania.