Sasinia i Ziemia Lubawska

Średniowieczne założenia obronne ziemi Sasinów.

Dąbrówno, gm. Loco  (zobacz zdjęcia)
Krzyżacki gródek strażniczy zwany dawniej Reitenplatz, usytuowany w obrębie miasta, przy południowo-wschodnim brzegu jeziora Dąbrowa Mała. Obiekt posiada w planie formę prostokąta (wymiary – 45×41 m, wysokość 4,5 m) wydłużonego po linii północny wschód – południowy zachód . Miasto założone zostało w 1326 r. przez komtura Luthera von Braunschweig.
Chronologia: późne średniowiecze (XIV – początek XV w.).
Więcej informacji na temat badań archeologicznych grodzisk i gródków krzyżackich znajdujących się na ziemi Sasinów znajdziemy w: M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Obiekt oznaczony jest tablicą konserwatorską.

Domkowo, gm. Grunwald
Grodzisko pruskie zwane Pogańską Górą. Położony 1,9 km na NNE od wsi obiekt ulokowany jest na wysokiej krawędzi doliny rzeczki Dylewki. Grodzisko o owalnej, wydłużonej po linii NNW – SSE formie (65x40m) posiada majdan (33×22 m) otoczony wałem, którego maksymalna wysokość wynosi 5 m (w południowej części).
W południowo-zachodniej części wału bardzo wyraźnie czytelny w terenie jest wjazd bramny. W północno-zachodniej partii obwałowanie ulega destrukcji, w wyniku osypywania się. Od strony południowej obiekt odcięty jest od nasady cypla suchą fosą o szerokości 6 m. Na majdanie i koronie wału odkryto fragmenty naczyń glinianych. Na południe i wschód od grodziska zarejestrowano ślady osady przygrodowej. Domkowo odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1335 r. jako dobra rycerskie.
Chronologia: wczesne średniowiecze (VII-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Durąg, gm. Ostróda
Krzyżackie założenie obronne zwane Zamkową Górą, położone 0,95 km na północny wschód od wsi, na wysokiej krawędzi doliny Dylewki. Obiekt lokowano na owalnej, wydłużonej po linii północ-południe kulminacji krawędzi. Plateau warowni o wymiarach 45×16 m ma w centralnej części owalne wgłębienie (12×8 m) będące najpewniej śladem po budynku mieszkalnym. Na majdanie odkryto pojedyncze fragmenty naczyń glinianych. Od północy, wschodu i południa obiekt otoczony jest fosą o szerokości 3 m i głębokości wynoszącej obecnie 0,3-0,4 m. Wysokość względna poziomu majdanu w stosunku do dna fosy wynosi 4,5 m. Zapewne jest to pozostałość warowni rycerza Jana z Durąga, który wkrótce po bitwie grunwaldzkiej wraz ze swoimi ludźmi opanował zamek w Ostródzie, przekazując go następnie bez walki wojskom Jagiełły. Durąg odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1328 r. jako dobra rycerskie.
Chronologia: późne średniowiecze (XIV-XV w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Gardyny, gm. Dąbrówno  (zobacz zdjęcia)
Krzyżackie założenie obronne zwane Szwedzką Górą. Położone na wypiętrzeniu morenowym, w południowo-wschodniej części wsi, przy południowym brzegu jeziora Gardejki. Główny człon obiektu ma w planie formę kwadratu o wymiarach 69×69 m u podstawy oraz 39×39 m na kulminacji. Plateau majdanu wyniesione jest ponad 11 m w stosunku do dna fosy, której szerokość wynosi 4-6 m. Obiekt toczony jest fosą oraz zewnętrznym obwałowaniem o wysokości wynoszącej od 2 do 3,5 m. Od strony południowo-wschodniej przebieg wału jest nieczytelny, został najpewniej zniwelowany przez nowożytną zabudowę mieszkalno-gospodarczą. Gardyny odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1328 r. jako własność rycerską.
Chronologia: późne średniowiecze (XIV-XV w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Grodzisko zostało oznaczone tablicą konserwatorską.

Góry Łubiańskie, gm. Grunwald
Grodzisko pruskie ulokowane przy wschodnim brzegu Jeziora Łubiańskiego, 2 km na południowy wschód od wsi. Obiekt nieobwałowany, ma w planie wydłużoną po linii północ-południe formę o wymiarach 70×20 m. Płaski majdan wzniesiony jest około 4 m ponad podstawę grodziska. południowy stok zdeformowany jest starymi wybierzyskami piasku. Obiekt nieznany był w literaturze niemieckiej. Grodzisko odkryte zostało 2.XI1998 r. przez M. J. Hoffmanna podczas badań powierzchniowych realizowanych w ramach Archeologicznego Zdjęcia Polski.
Chronologia: wczesne średniowiecze.
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Grabinek, gm. Ostróda
Założenie obronne zwane Polskim Szańcem, położone bezpośrednio na północ od wsi, na półwyspowato uformowanej płaszczyźnie wrzynającej się od południa w dolinę strumienia Grabiczek. Obiekt słabo czytelny w terenie, uszkodzony przez żwirownię oraz ewangelicki cmentarz. Najpewniej założenie miało pierwotnie owalną formę wydłużoną po linii północny wschód – południowy zachód. W części południowej zajętej przez nowożytne groby widoczny jest jeszcze odcinek wału o długości 14 m, uszkodzony przez dzwonnicę. Pojedyncze fragmenty naczyń glinianych odkryto w południowej części obiektu. Znajdujące się w północnej części założenia relikty właściwej warowni oddzielone są od reszty założenia fosą o szerokości 5 m. Grabinek istnieje źródłowo od 1325 r. jako własność rycerska.
Chronologia: późne średniowiecze (XIV-XV w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
W pobliżu Grabinka nad jeziorem Lichtajny istniało niegdyś grodzisko, które zostało zniwelowane. Powyższy obiekt wymieniany był w literaturze jako Lichtajny.

Grazymy, gm. Gietrzwałd  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie położone 0,5 km na południowy wschód od wsi. Posadowione na wzniesieniu, które opływa półkolem bezimienny strumień wypływający z jeziora Bobrzynek. Obiekt ma lekko owalną, wydłużoną po linii północ-południe formę (wymiary 42×39 m). Wysokość wału w stosunku do skraju – wypiętrzonego w centralnej części – majdanu wynosi 2,5 – 3,5 m. Od strony północno-zachodniej grodziska wyraźnie czytelne są relikty suchej fosy o szerokości około 4 m i głębokości 1 m. W południowo-wschodniej części majdanu znajduje się kwadratowy (1,5×1,5 m) wkop, wykonany niedawno. Grazymy odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1352 r. jako dobra rycerskie.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Uwaga: grodzisko znajduje się na terenie gminy Ostróda
Grodzisko zostało oznaczone jest tablicą konserwatorską.

Gutowo, gm. Lubawa  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone na południe od wsi, przy szosie do Rumian. Obiekt posiada kształt pierścieniowy wydłużony na linii północ-południe i jest zachowany w dobrym stanie. Jego wysokość dochodzi do ok.12 m. Od strony północnej, u podnóża usytuowany jest dodatkowy wał. Majdan posiada kształt niecki, której głębokość w stosunku do wałów usypanych na koronie grodziska wynosi ok. 4 m. Grodzisko użytkowane było w IX-XI w.

Kajkowo, gm. Ostróda  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie położone 1,8 km na południe od Kajkowa oraz 0,2 km na wschód od drogi do Brzydowa. Obiekt ulokowany jest na wysokiej, południowej krawędzi doliny bezimiennego strumienia łączącego jezioro Cibory z Ornowskim. Owalne (55×38 m), wydłużone po linii NW-SE grodzisko bronione jest wałem, którego maksymalna wysokość wynosi w części północno-zachodniej 4,5 m (zaobserwowane obok wyraźne obniżenie korony wału jest najpewniej reliktem bramy). Elipsowaty majdan ma wymiary 40×23 m.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Obiekt od strony południowej został uszkodzony w związku z działalnością pobliskiej żwirowni. Niszczenie grodziska zostało zgłoszone przez „Pruthenię” w kwietniu 2005 r.
Uwaga: w dokumentacji z badań AZP obiekt ujęty jest jako grodzisko w Ornowie.

Lasy Taborskie, gm. Łukta
Domniemane założenie obronne położone 2,9 km na południowy wschód od wsi Prośno, między jeziorami Dreńskim Małym i Dużym. Od strony południowej teren zamknięty jest wyraźnym podwyższeniem terenu o długości ok. 80 m i wysokości do 1 m, który stanowić może relikt wału obronnego, a może podłużnego. Od wschodu i zachodu teren jest naturalnie broniony brzegami wspomnianych jezior. Od strony północnej majdan (powierzchnia około 1,2 ha) domniemanego założenia obronnego ograniczony jest kolistym wypiętrzeniem morenowym.
Chronologia: wczesne średniowiecze (?).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Uwaga: powyższe stanowisko zdaniem Hansa Crome było wałem podłużnym.

Leszcz, gm. Dąbrówno  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie zwane dawniej Altpreussische Burg, położone 0,5 km na północny zachód od wsi, na krańcu półwyspu wrzynającego się od południa w wody jeziora Wielka Dąbrowa. Centralna i południowa część obiektu zniwelowana została na początku lat siedemdziesiątych podczas budowy ośrodka wypoczynkowego PGR Grunwald. W północnej części czytelne są relikty obwałowania. W północno-zachodniej części majdanu widoczny ślad po niestarannie zasypanym wykopie badawczym. Według. C. Hennenberga gród w Leszczu zniszczony miał zostać w 1323 r. przez litewskie oddziały bojara Schimolto. W późnym średniowieczu Leszcz był gniazdem znanego rodu Bażyńskich.
Miejscowość istnieje źródłowo od 1321 r. jako własność rycerska.
Chronologia: wczesne średniowiecze (IX-X w.), późne średniowiecze (XIV/XV w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Według opisu miłośnika Warmii i Mazur Mieczysława Orłowicza z początku XX w.: „Na południowym brzegu jeziora Dąbrowa Wlk., 3 km w linii powietrznej od Dąbrówna leży wieś mazurska Leszcz (Heselicht), która w r. 1454 wraz z sąsiednim Osikowem była własnością Jana Bażyńskiego, przywódcy sprzyjającego Polsce Związku Pruskiego. W XIV
w. miało tu być miasteczko z zamkiem obronnym, z którego zachowały się tylko piwnice. Leżał on na półwyspie wysuwającym się w jezioro Dąbrowskie (przyp. Dąbrowa Wielka), a jeszcze na początku XIX w. były tu widoczne stare wały. Niedaleko jeziora dwór, który jak wskazują ślady, był niegdyś otoczony wałem i fosą”.
M. Orłowicz, Ilustrowany przewodnik po Mazurach Pruskich i Warmii, 1923.

15 sierpnia 1321 r. mistrz krajowy, Fryderyk von Wildenberg nadał 1440 włók ( 1 włóka = 16,8 ha) rycerzom z ziemi chełmińskiej: Piotrowi z Leszcza, Heinemanowi z Wądzyna i Konradowi z Grzybin. Ich potomkowie przybrali później nazwiska: Leskich, Wądzyńskich i Bażyńskich. Zgodnie z aktem nadania byli oni zobowiązani do wystawienia 6 rycerzy w ciężkiej i 34 w lekkiej zbroi. Było to największe nadanie lenne w ziemi sasińskiej i zarazem precedensowe, gdyż w późniejszych aktach lokacyjnych często odwoływano się do powyższego przykładu . W XIV i XV w. na obszarze 1440 włók wyodrębniło się 29 wsi.

Grodzisko oznaczone jest tablicą konserwatorską.

Lubawa, gm. Loco  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony w zachodniej części miasta nad rzeczką Sandelą. Grodzisko całkowicie zniszczone wskutek założenia na jego terenie żwirowni. Użytkowane było średniowieczu. Być może było ono siedzibą Surwabuna, który za namową biskupa Chrystiana 18 II 1216 r. udał się do Rzymu i przekazał Ziemię Lubawską (Lubovia) w opiekę papieżowi Innocentemu III (por. Świniarc).
Bezpośrednio na wschód od Lubawy znajduje się miejscowość Fijewo, gdzie w 1264 r. Prusowie pod dowództwem Herkusa Monte pokonali krzyżaków, wciągając ich w zasadzkę. W bitwie tej poległo 40 braci zakonnych w tym sam Mistrz Krajowy Helmerich von Rechenberg. W historiografii niemieckiej wspomniana bitwa jest największą klęską wojsk zakonnych w walce z Prusami. „(…) polegli w niej prawie wszyscy znakomici i doborowi mężowie, których mądrość i zapobiegliwość rządziła ziemią pruską i kierowała wojnami. W miejscu tej bitwy mieszkał później pewien pustelnik, który wiele razy widział nocą palące się świece; ich obecność najwyraźniej świadczyła o tym, że polegli tam mężowie otrzymali już koronę męczeńską od Króla Męczenników” (Piotr z Dusburga, Kronika Ziemi pruskiej, cz. III, rozdz. 123).
W odległości 3 km na południowy-wschód od Fijewa leży Prątnica, gdzie w murze kościelnym widnieje postać „Baby pruskiej”. Kamienna rzeźba o długości 180 cm została wmurowana na zewnętrznej ścianie kościoła od strony północnej.

Nielbark, gm. Kurzętnik (zobacz zdjęcia)
Grodzisko zwane pospolicie Okopem, położone jest na wschód od wsi. Posiada kształt zniekształconego owalu oraz nieckowaty majdan. Wysokość obiektu wynosi ok. 10 m. Od strony południowej i zachodniej roztaczają się podmokłe łąki. Grodzisko użytkowane było prawdopodobnie do początków XIII w., kiedy to zostało spalone – o czym świadczą znalezione ślady spalenizny. Wg. legendy niedaleko Nielbarka znajdował się niegdyś święty gaj Prusów, w którym biskup Chrystian ściął toporem lipę (święte drzewo utożsamiane u Prusów z symbolem żeńskim). Później na miejscu ściętego drzewa ukazała się podobno biskupowi Matka Boska.

Nowy Dwór Bratiański: „Grodzisko”, gm. Nowe Miasto Lubawskie
Jest owalny obiekt, zbliżony do kształtu elipsy o rozmiarach 70 x 50 m. Majdan posiada nieckowaty kształt. Zbocze grodziska jest wysokie na ok. 20 m. Nikła warstwa kulturowa i stwierdzone ślady spalenizny pozwalają stwierdzić, że użytkowane było przez krótki czas we wczesnym średniowieczu. Obiekt przypuszczalnie został spalony na przełomie XII/XIII w. Niedaleko miejscowość Łąki, gdzie w przeszłości istniał święty gaj Prusów. Na jego miejscu założono później klasztor, który ufundował starosta w Bratianie Paweł Działyński.

Nowy Dwór Bratiański: „Pikowa Góra”, gm. Nowe Miasto Lubawskie
Grodzisko zwane „Pikową Górą” położone jest na wzgórzu w odległości ok. 1 km na południe od wsi. Od wschodu ograniczone jest ono małym jeziorkiem. Obiekt posiada nieckowaty majdan o kształcie owalu, którego wymiary wynoszą 40 x 30 m. Grodzisko użytkowane było w epoce żelaza, jak i we wczesnym średniowieczu.

Olsztynek, gm. Loco  (zobacz zdjęcia)
Obiekt położony jest na północ od miasta w bezpośrednim sąsiedztwie skansenu. Od zachodu opływa go strumień Jemiołówka. Grodzisko najokazalej prezentuje się od północnej i zachodniej strony, gdzie jego wysokość sięga 12 m. Obiekt nie jest obwałowany, posiada płaski majdan. Stanowisko w Olsztynku było znane w źródłach niemieckich, lecz nie zostało zbadane, stąd trudno ustalić jego chronologię (wczesne średniowiecze?).
Północna część grodziska zniszczona w wyniku założenia tam w latach 60-tych wybierzyska piasku (żwirownia). Teren wybierzyska jest obecnie zanieczyszczony.

Ornowo, gm. Ostróda  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie usytuowane 1,5 km na północ od wsi, na cyplu między strumieniem Czerwona Woda a brzegiem jeziora Ornowskiego. Obiekt o średnicy około 30 m otoczony jest od wschodu, południa i zachodu wałem, którego maksymalna wysokość osiąga 6 m w części południowej. Od południa grodzisko odcięte jest od nasady cypla suchą fosą o szerokości 5,5 m. W obrębie majdanu (20×23 m) wyróżnia się w południowej części owalny pagórek (10×7 m) powstały najpewniej przez wybranie z pozostałych partii „dziedzińca” ziemi do podsypania wału. Ukształtowanie terenu u nasady cypla bezpośrednio na południe od fosy sugeruje, że znajdować się tu mogła osada przygrodowa. Ornowo odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1348 r. jako dobra krzyżackie.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Grodzisko oznaczone jest tablicą konserwatorską.
Uwaga: w dokumentacji z badań AZP obiekt jest ujęty jako Morliny.

Pierławki, gm. Działdowo
Miejscowość położona w odległości 3 km na zachód od Działdowa. Grodzisko znane jedynie z podań ludowych:
„W bardzo odległych czasach z zakolu rzeczki, która nosi nazwę Pierławka, istnieć miał gród kniazia mazowieckiego. Miał on córkę jedynaczkę – jak się w baśniach i legendach powszechnie spotyka. Nie wiadomo, czy była piękna, ale oznaczała się walecznością, jak wszyscy jej rodacy. Kiedyś, gdy podczas napadu pogańskich Prusów gródek bronić się musiał, dzielna kniaziówna walczyła na równi z mężczyznami.
Zobaczył ją wódz Prusinów, postanowił pochwycić i uprowadzić. Dziewczyna walczyła jednak zajadle i padła z rąk napastników. Grodzianie widząc śmierć swej uwielbianej kniaziówny, pałając zemstą, zdołali pochwycić pruskiego wodza. Aby odstraszyć jego towarzyszy, zamordowali go, a zwłoki poćwiartowali i porozwieszali na drzewach, okalających gród. Napastnicy pierzchli…
Zrozpaczony po śmierci jedynaczki kniaź nie mógł wytrzymać w siedzibie, gdzie wszystko mu ją przypominało i przeniósł się wraz z grodzianami nad pobliską rzekę Nidę, nazwaną później Działdówką. Opuszczony gródek zajęli niebawem Prusowie i nadali mu oraz rzeczce nazwę Perlauks, Pierławki, co oznacza „przez pola”.
E. Sukerowa-Biedrawina, Legendy i wieści gminne Działdowa, w: Działdowo z dziejów miasta i powiatu).

Radomno, gm. Nowe Miasto Lubawskie  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko usytuowane jest na wyspie na jeziorze Radomno. Obiekt położony jest w południowej części wyspy na wyniosłym wzgórzu, którego wysokość względna wynosi ok. 25 m. Owalny majdan o rozmiarach 30 x 25 m posiada niewielką płytką nieckę. Wysokość majdanu ponad suchą fosę wynosi ok. 1,5 m. Jest on dodatkowo otoczony dwoma pierścieniami wałów, których wysokość nie przekracza 1 metra. Grodzisko było użytkowane we wczesnym średniowieczu.

Rybno, gm. Loco
Dawne grodzisko położone niegdyś na wyspie na jeziorze Zarybinek. W związku z zarastaniem jeziora teren grodu obecnie znajduje się na stałym lądzie. Dawniej obiekt był otoczony fosą. Datowany jest na okres wczesnego średniowiecza. Według podania ludowego na grodzisku miał się wznosić zamek szlachcica Groszkowskiego, który został zniszczony w czasie pożaru. Miejsce to od nazwiska szlachcica było nazywane „Groszkową Górą”. Badania archeologiczne przeprowadzone w latach 1935-36 obaliły jednak tą tezę. W 1938 r. grodzisko zostało całkowicie zniwelowane – całość ziemi z jego terenu została wykorzystana na budowę pobliskiej drogi. Po raz pierwszy wzmianka pisana o Rybnie występuje w 1335 r.

Sampława, gm. Lubawa  (zobacz zdjęcia)
Obiekt jest położony w centrum miejscowości, bezpośrednio na północ od drogi krajowej nr 15, oraz w odległości ok. 100 m na zachód od rzeczki Sandela. Jest to małe grodzisko stożkowate, będące prawdopodobnie pozostałością po grodzie jednodworcznym. Było ona prawdopodobnie użytkowane w XIII-XV w. Być może właśnie tam znajdowała się siedziba Szymona z Sampławy, który w 1454 r. był organizatorem akcji przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu. Sampława została założona w 1339 r. na prawie chełmińskim.
W odległości 2 km na południowy-wschód od Sampławy wieś Targowisko, gdzie podobno znajdował się w czasach przedzakonnych rynek pruski. Targowisko lokowane było już w 1287 r. jako własność rycerska.

Stare Miasto, gm. Dąbrówno  (zobacz zdjęcia)
Założenie obronne zwane Górą Zamkową położone przy północno-zachodnim brzegu jeziora Dąbrowa Mała. Gród stanowi duże, trójczłonowe założenie otoczone systemem głębokich fos i wałów. Główny człon obiektu założono na planie regularnego kwadratu o wymiarach u podstawy 52 na 52 m. Całe założenie wydłużone jest po osi północ-południe. Na północ od głównego członu, który w południowej części ma wyraźne zagłębienie (pozostałość po zapadniętych „piwnicach” naziemnej budowli?), znajduje się otoczone z trzech stron fosą plateau, gdzie mogła znajdować się osada przygrodowa. Trudny do interpretacji jest południowy człon założenia, w którego północnej części widoczny jest zarys prawie kolistego w planie wału, „przerwanego” w południowo-zachodniej części. Na powierzchni majdanu głównego członu założenia odkryto fragmenty ceramiki średniowiecznej. Forma obiektu i zakres przekształceń terenu związany z jego budową wskazuje na jego krzyżacką metrykę. Nie można jednak wykluczyć jego wcześniejszego użytkowania. W monumentalności tego założenia obronnego i jego formie (sugerującej nawet istnienie pod ziemią reliktów architektury murowanej) dopatrywać się można źródłosłowu nazwy wsi. Według przekazów krzyżackich w rejon jeziora Dąbrowa Mała dotarła ok. 1266 r. wyprawa komtura dzierzgońskiego, tłumiącego dogasające już II powstanie pruskie, a rycerze krzyżowi zdobyli wtedy broniący dostępu do lauksu gród pruski, który znajdował się nad tym jeziorem. Dogodne położenie grodu wykorzystali Krzyżacy, rozbudowując tę warownię i nadając jej nazwę Lienburg (Długi Gród), zapożyczoną od pruskiego ilgis (długi). Po niespełna ćwierćwieczu załoga przeniosła się do Dąbrówna, a Lienburg został opuszczony. Stare Miasto odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1414 r. jako dobra zakonne.
Chronologia: późne średniowiecze (XIV-XV w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Grodzisko oznaczone jest tablicą konserwatorską.

Szczupliny, gm. Rybno  (zobacz zdjęcia)
W odległości 6 km na wschód od Rybna znajduje się mała wieś Szczupliny, gdzie niedaleko ujścia rzeki Wel do jeziora Rumian wznosił się gródek obronny. Prawdopodobnie został on zniszczony w czasie II powstania pruskiego podczas najazdu Jaćwięgów pod wodzą Skomanda. Wzgórze po dawnym gródku najokazalej prezentuje się od strony południowej i wschodniej, gdzie jego wysokość dochodzi do 10 m wysokości.

Świetlin, gm. Ostróda
Grodzisko pruskie zwane Szwedzkim Szańcem, położone 1,7 km na NEEE od wsi, przy brzegu rzeczki Grabiczek.
Wydłużony po linii wschód – zachód obiekt o formie zbliżonej w planie do trójkąta równoramiennego (69×36 m) zajmuje całą powierzchnię cypla wrzynającego się od zachodu w głęboki parów, którego dnem płynie Grabiczek. Od nasady cypla majdan grodziska odcięty jest wałem zaporowym o szerokości 4,5 m i wysokości od 2,8 m w części północnej do 3,3 m w południowej. Wyraźne obniżenie wału na odcinku północnym sugeruje istnienie w tym miejscu wjazdu bramnego. Pojedyncze fragmenty ceramiki wczesnośredniowiecznej odkryto zarówno na majdanie jak i na koronie wału w części północnej. Na zachód od wału stwierdzono na powierzchni pola liczne fragmenty ceramiki wskazujące na istnienie w tym miejscu rozległej osady przygrodowej (oprócz ceramiki wczesnośredniowiecznej wyróżniono też fragmenty naczyń z okresu wpływów rzymskich).
Chronologia: wczesne średniowiecze (XI-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Świniarc, gm. Grodziczno  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone jest przy północno-zachodnim krańcu jeziora Zwiniarz, po prawej stronie szosy z Łążyna do Zwiniarza. Obiekt posiada kształt podkowiasty. Pomimo zniszczenia jego wschodniej części w XIX w. podczas budowy drogi, nadal posiada on czytelną formę: doskonale zachowane pozostały wały w kształcie podkowy na koronie oraz wybrzuszony majdan. Od strony zachodniej dostępu do grodziska bronił głęboki na 12 m i szeroki na ok. 50 m parów, natomiast od północy wypływająca z jeziora Struga (dopływ rzeki Wel). W okolicy jeziora były podobno dawniej jeszcze 3 inne grodziska, które wchodziły w skład Ziemi Łążyńskiej (Lausania). Jej przedstawiciel Warpod przyjął chrzest i udał się za namową biskupa Chrystiana w 1216 r do Rzymu, gdzie oddał Lausanię w opiekę papieżowi Inocentemu III (por. Lubawa). Jest więc duże prawdopodobieństwo, że powyższe grodzisko było siedzibą Warpoda.
Znalezione w pobliżu zabytki, w tym wykopany w II poł. XIX w. przez rolnika na polu skarb zawierający 1700 monet (arabskich, angielskich i niemieckich) pozwalają datować obiekt na X- XIII w.
Uwaga: w literaturze obiekt jest również wzmiankowany jako grodzisko w Łążynie.

Tarczyny, gm. Lidzbark Welski  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko położone w pobliżu zachodniego brzegu jeziora Grądy i oddalone jest o ok. 300 m od drogi Kiełpiny – Tarczyny. Obiekt użytkowano we wczesnym średniowieczu i położony był na skraju osadnictwa mazowiecko-pruskiego.
Obecnie osada przygrodowa jest częściowo zrekonstruowane: odbudowano wał z płotem i bramę wjazdową. Drewniane budynki mieszkalne wybudowane na terenie obiektu nie posiadają jednak ani walorów estetycznych, ani też historycznych.
W odległości ok. 6 km na północny-zachód miejscowość Rynek, gdzie we wczesnym średniowieczu było prawdopodobnie miejsce wymiany handlowej między Prusami i Mazowszanami. Znajdowało się tam również wczesnośredniowieczne grodzisko.

Trzcin, gm. Grodziczno  (zobacz zdjęcia)
Grodzisko średniowieczne ulokowane jest na wzgórzu, na lewym brzegu rzeki Wel w odległości ok. 1 km na południowy-zachód od wsi. Obiekt jest obwałowany, najwyraźniej rozbudowany został wał od strony zachodniej, gdzie jego wysokość sięga 10 m wysokości. Położenie bezpośrednio na południe od powyższego obiektu miejscowości o nazwie Słup skłania do przypuszczenia, że w czasie średniowiecza znajdował się tu gródek graniczny. W odległości ok. 4 km na północny-wschód wieś Rynek, gdzie w czasach wczesnego średniowiecza prawdopodobnie znajdowało się mazowiecko-pruskie targowisko. W powyższej miejscowości istniało również w czasach historycznych grodzisko.

Tymawa, gm. Grunwald  (zobacz zdjęcia)
Założenie obronne położone 1,25 m na północny wschód od wsi, przy południowym brzegu Jeziora Mielno. Obiekt założony został na wysoko wyniesionym cyplu morenowym, który od południa ograniczony jest bagnistą doliną bezimiennego strumienia. Jedyny dostęp „suchą nogą” do obiektu od strony zachodniej, czyli nasady cypla ograniczony został przez wykopanie fosy (głębokość fosy względem plateau założenia obronnego – 7 m, szerokość przy dnie – 5 m, odległość między krawędzią plateau a krawędzią płaszczyzny nasady cypla – 27 m). Wydłużone po linii wschód – zachód plateau obiektu ma owalny kształt o dłuższej osi wynoszącej 51 m i krótszej mierzącej 18 m. W centralnej części plateau znajduje się wyraźne wgłębienie o średnicy ok. 6,5 i głębokości 1,4 m, które najpewniej jest pozostałością wieży strażniczej. Na powierzchni plateau występują dość licznie ułamki cegieł i bryłki polepy. Odkryto tylko jeden drobny ułamek średniowiecznej ceramiki o szarej barwie. Obiekt posiada metrykę krzyżacką i nie był najpewniej wcześniej użytkowany. Tymawę odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1328 r. jako dobra rycerskie.
Chronologia: późne średniowiecze (XIV-XV w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.
Grodzisko oznaczone jest tablicą konserwatorską.

Zajączki, gm. Ostróda (zobacz zdjęcia)
Grodzisko pruskie zwane Sassenpils (gród Sasinów). Ulokowane na wysokiej krawędzi doliny rzeczki Gizeli, 1,2 km na południe od wsi oraz 0,3 km na północny wschód od z niszczonej wsi Zakurzewo. Obiekt o owalnej w planie formie (36×28 m) otoczony jest wysokim (do 8 m) wałem. W zachodniej części korona wału ma wyraźne obniżenie, będące najpewniej reliktem wjazdu bramnego. Od zachodu i południa grodzisko odcięte jest suchą fosą od nasady półwyspowato ukształtowanego w tym miejscu terenu. Na zachód i południe od obiektu zarejestrowano ślady osady przygrodowej w postaci fragmentów ręcznie lepionej i obtaczanej ceramiki. Zajączki odnotowano po raz pierwszy w źródłach pisanych w 1328 r. jako dobra rycerskie.
Chronologia: wczesne średniowiecze (XII-XIII w.).
M. J. Hoffmann, A. Mackiewicz, Średniowieczne założenia obronne powiatu ostródzkiego, Ostróda 2004.

Obiekty zniwelowane:
Lichtajny (gm. Ostróda),
Ostróda-Wałdowo (gm. Loco),
Turowo – wytwór naturalny,
Szkotowo – kopiec 1 km pn/wsch.

Zebrał i opracował: Robert Klimek

Wszystkie zdjęcia (z wyjątkiem zaznaczonych) pochodzą z prywatnej kolekcji Roberta Klimka i jakakolwiek kopiowanie do celów komercyjnych, musi być z nim, jako autorem, uzgodnione. Każdy kto czyni inaczej, narusza to prawo i musi być świadom konsekwencji wynikających z ustawy o prawie autorskim. Kontakt e-mail z autorem znajduje się na stronie głównej.

Uwaga! Prezentowane materiały nie są przewodnikami dla poszukiwaczy historycznych zabytków, lecz mają na celu promowanie wiedzy o grodziskach poprzez edukację. Informujemy, że osoby przyłapane na niszczeniu obiektów zabytkowych zgodnie z art. 108 ustawy o ochronie zabytków i opieki nad zabytkami podlegają karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do 5 lat. Na podstawie art. 111 powyższej ustawy może nastąpić przepadek urządzeń do poszukiwania.